De biologische klok heeft veel meer invloed op onze gezondheid dan we denken. Bijzonder hoogleraar Chronobiologie & Gezondheid Bert van der Horst heeft er zijn levenswerk gemaakt.
TEKST: Marjolein Stormezand
FOTO: Antim Wijnaendts van Resandt
Het juiste ritme van de biologische klok leidt tot minder ziektes en medicijnen werken beter wanneer ze op de juist tijd worden toegediend. Daarom is het vreemd dat er in de medische wereld zo weinig rekening wordt gehouden met de biologische klok, vindt Bert van der Horst. Als het aan hem ligt, komt daar verandering in. Zijn onderzoeksveld gaat altijd over de (verstoring van de) biologische klok, maar is uiteenlopend: wat is de invloed van zomer- en wintertijd op onze gezondheid, wanneer is het beste moment om chemotherapie toe te dienen, wat is de invloed van dag en nacht op de ontwikkeling van premature kinderen? We vragen Van der Horst naar een van zijn laatste projecten: het onderzoeken van het dag- en-nachtritme van deelnemers aan de Volvo Ocean Race, want daar kun je volgens van der Horst veel uit opmaken.
Werken in ploegendiensten is ongezond
Van der Horst: "Veel mensen in onze maatschappij leven niet naar hun biologische klok, met allerlei gevolgen van dien. Zo hebben we gevonden dat wanneer muizen continu worden blootgesteld aan een jetlag, de kans op borstkanker aanzienlijk wordt vergroot. We weten nu ook dat werken in ploegendiensten nadelige gevolgen heeft voor de gezondheid, er is dan meer risico diabetes type 2 en obesitas te ontwikkelen. De Volvo Ocean Race was een ideale situatie om te onderzoeken wat extreme condities en omstandigheden én een tekort aan slaap met het lichaam doen. We wilden biologische markers vinden die aangeven hoe ernstig de verstoring van de biologische klok is. Dit onderzoek gaan wij nu doortrekken naar de America’s Cup, de grootste zeilwedstrijd ter wereld. Verder zijn er ook vergevorderde plannen om het onderzoek uit te rollen naar verplegers in het Erasmus MC en naar de mariniersopleiding. Het doel van die onderzoeken is een meetmethode ontwikkelen waarmee het schadelijke effect van verstoring van de klok kan worden gekwantificeerd. Zodat in alle sectoren dienstroosters kunnen worden geoptimaliseerd met als positief gevolg dat de nadelige effecten afnemen."
"Veel mensen in onze maatschappij leven niet naar hun biologische klok, met allerlei gevolgen van dien. Zo hebben we gevonden dat wanneer muizen continu worden blootgesteld aan een jetlag, de kans op borstkanker aanzienlijk wordt vergroot."
Voordelen voor de 24-uurseconomie
Het mag nog eens herhaald worden: wanneer het dag- en-nachtritme van het lichaam wordt verstoord, levert dat veel stress op. Het meetmodel van Van der Horst en zijn team zou een belangrijke tool kunnen zijn voor het bedrijfsleven. Om in het klein te denken, maar in de geest van het kapitalisme te blijven: het ziekteverzuim van werknemers in ploegendiensten zal significant verminderen wanneer er een meetmethode komt waarbij de diensten zo goed mogelijk worden afgestemd op het biologische ritme van een persoon. De kans op psychische klachten, burn-outs, maar ook het krijgen van kanker kan verkleind worden wanneer het circadiaan ritme (biologisch ritme waarvan de cyclus ongeveer één dag duurt, ook wel 24 uurs-ritme of slaap-waakritme) minder wordt verstoord. Van der Horst ziet daarom een groot voordeel voor het ontwikkelen van deze methode voor het bedrijfsleven. Het meetmodel kan arbeid, passende in onze 24 uurs-economie, verduurzamen. Geïnteresseerden hebben zich
gemeld, maar Van der Horst verbaast zich over hoe lastig het is subsidie te krijgen voor dit onderzoek, terwijl de overheid en de Gezondheidsraad zich ook buigen over de langetermijneffecten van werken in ploegendiensten op het lichaam.
Iedereen heeft er baat bij
"Twee jaar geleden ontvingen collega’s (Jeffrey Hall, Michael Rosbash en Michael Young - red.) de Nobelprijs voor medicijnen vanwege hun ontdekkingen rond het moleculaire mechanisme dat de biologische klok van mens en dier controleert. Ik had gehoopt dat er toen ook vanuit Nederland meer interesse zou komen voor dit onderzoeksveld. Dit is niet zo gebleken en dat terwijl het zo van belang is. Vanuit het Erasmus MC zijn we ons daarom aan het oriënteren wat er middels een crowdfunding-campagne mogelijk is. Want dat iedereen hier baat bij heeft, is wel duidelijk."