In veel Westerse landen heerst er bezorgdheid over de toestand en toekomst van onze samenleving. Dit pessimisme zou volgens premier Rutte en de Paus zelfs leiden tot politieke, economische of sociale stagnatie. Promovendus Eefje Steenvoorden, socioloog en universitair docent Politics & Society bij de Erasmus Universiteit Rotterdam, onderzocht wat deze bezorgdheid over de samenleving nu eigenlijk is en wat de oorzaken en gevolgen zijn. Zij concludeert dat maatschappelijk pessimisme geworteld is in reële ontwikkelingen en dat politiek en beleid invloed kunnen uitoefenen als zij dit maatschappelijke pessimisme serieus nemen. Zij promoveert op haar proefstrift Societal Pessimism: A Study of its Conceptualization, Causes, Correlates and Consequences op woensdag 1 juni bij de Universiteit van Amsterdam.
Wat is maatschappelijk pessimisme?
Maatschappelijk pessimisme is een bezorgdheid over de onbeheersbare verslechtering van de samenleving, waar, zo lijkt het, we weinig aan kunnen doen. In Westerse landen bestaat deze houding aan een combinatie van wantrouwen in menselijk kunnen, verlies van ideologie, verlies van politieke macht, verlies van gemeenschapszin en toenemende sociaaleconomische kwetsbaarheid. Mensen tussen de 35-55 jaar, met een laag in komen, een laag opleidingsniveau, of wonend buiten de steden, blijken vaker pessimistisch over de samenleving dan anderen.
Wat zijn de oorzaken van maatschappelijk pessimisme?
Steenvoorden maakt een vergelijking tussen 23 Europese landen om te kijken hoe politieke en economische factoren verschillen in maatschappelijk pessimisme verklaren. Politieke factoren blijken vooral verschillen tussen landen te verklaren. Bij politieke instabiliteit (zoals het vroegtijdig vallen van een kabinet) en corruptie groeit het maatschappelijk pessimisme. Economische factoren verklaren vooral veranderingen binnen landen, zoals economische groei, werkeloosheid en de netto bijdrage aan de EU. Deze inzichten onderschrijven dat maatschappelijk pessimisme geworteld is in reële ontwikkelingen en dat het mogelijk is deze tegen te gaan, bijvoorbeeld door corruptie en politieke instabiliteit te bestrijden en werkgelegenheid te stimuleren.
Gevolgen van maatschappelijk pessimisme
Steenvoorden concludeert dat maatschappelijk pessimisten vaker stemmen op Populistisch Radicaal Rechtse partijen, maar minder vaak vrijwilligerswerk doen in maatschappelijke en politieke organisaties. Bovendien voelen maatschappelijk pessimisten voelen zich minder vaak betrokken bij alle gemeenschappen waartoe ze behoren, zoals hun stad, hun land of de EU. Kortom, maatschappelijk pessimistische burgers zien vooral risico’s in de huidige samenleving en trekken zich eerder terug uit de samenleving dan erin te participeren.
Boodschap voor politiek en beleid
Dit onderzoek geeft ook inzicht in bezorgdheid over actuele maatschappelijke ontwikkelingen. Terrorisme, de vluchtelingencrisis en de economische crisis onderstrepen het gevoel dat de samenleving verslechtert en dat daar weinig aan te doen valt. In dat licht is het niet verbazend dat dergelijke ontwikkelingen bijdrage aan bezorgdheid en negativiteit over de toekomst van de samenleving. Bovendien laat dit onderzoek zien dat mensen niet zelf direct geraakt hoeven te worden door deze ontwikkelingen om daar toch heel ongerust over te zijn.
Steenvoorden wijst er op dat politici en beleidsmakers maatschappelijk pessimisme serieus moeten nemen willen ze dit bestrijden. Als zij het negeren, drijven ze de maatschappelijk pessimistische burger niet alleen richting radicale politieke partijen, maar dragen ze er ook aan bij dat deze burger zich afkeert van politieke gemeenschappen. Zo kan de politiek maatschappelijk pessimisme tegengaan door meer visie op de toekomst te geven, en minder taken over te laten aan ofwel de markt ofwel de EU. Politieke instabiliteit, zoals het vallen van kabinetten en het voortijdig aftreden van ministers, moet worden tegen gegaan. Ten slotte moet de perceptie dat problemen niet op te lossen zijn worden tegengegaan, door een helder plan van aanpak en daadkrachtig optreden ten aanzien van maatschappelijke problemen.
(persbericht overgenomen van UvA)
- Meer informatie
Marjolein Kooistra, mediarelaties FSW | 010 408 2135 | kooistra@fsw.eur.nl