Druk op de ketel, veel stekeligheden en plotseling oprukkende grijze haren. Wie werkt aan duurzame landbouw, hernieuwbare energie of een mensgericht zorgsysteem kent deze verschijnselen maar al te goed. Ze horen bij het werken aan transitievraagstukken, met hun al hun controverse en onzekerheid. Transitie-expert PJ Beers zet vier kopzorgen voor transitiemakers op een rijtje, en biedt verlichting.
Deze blog werd eerder al gepubliceerd op DRIFT.
1: Je moet je van tevoren vastleggen op indicatoren die je nog niet goed begrijpt
Meten en afrekenen. Het klinkt zo helder. Maar het werkt vooral als je bestaande systemen stukje bij beetje optimaliseert.
Als je werkt aan een radicaal andere toekomst – of dat nou is vanuit een overheid, maatschappelijke organisatie, bedrijf of andere organisatie – dan zul je pas tijdens het proces duidelijkheid krijgen over wat werkt en wat niet.
Stel, je gaat aan deelmobiliteit werken in een gebied waar daar nog weinig van is. Zijn 100 deelscooters dan een succes, of 1000, of gaat het nog helemaal niet om aantallen? En moet je het überhaupt wel zoeken in zo’n oplossing, of moet je juist coöperaties of openbaar vervoer versterken?
Met de aanpak Reflexieve Monitoring maak je kennis met een structuur en een houding waarmee je tijdens je transitiewerk kunt leren en bijsturen, en samen met andere belanghebbenden al doende verder kunt leren en werken.
2: Je wilt jouw werkveld wel duurzamer of rechtvaardiger maken, maar je hebt het er helemaal niet voor het zeggen
“Dat ligt bij die,” “dat hoort bij dat,” “dat is niet aan ons om te beslissen.” Dat moet je vaker gehoord hebben. Macht is als een zorgeloos leven: we hebben vooral de indruk dat de ander het heeft. Toch, wie de stoute schoenen aantrekt en verantwoordelijkheid neemt ontdekt al gauw: het zit niet alleen tussen je oren. Invloed om fundamentele problemen op te lossen is vaak versnipperd over verschillende organisaties, afdelingen en programma’s.
En dat maakt monitoren van verandering extra lastig. Jij kunt wel een goede indicator of een doel voor een beter systeem hebben, maar hoe verwerf jij invloed? Gelukkig is het zo dat wie goed kijkt, vaak overal kleine stappen kan zetten om meer leiderschap te ontwikkelen. Je hebt meer invloed dan je denkt!
Hierbij kunnen tools van Reflexieve Monitoring helpen, zoals de actoranalyse, de causaal-analyse en de systeemanalyse.
3: Van je grote ambities blijft weinig over door de waan van de dag
Wanneer je begint aan een transitieproject, heb je waarschijnlijk belangrijke leervragen over het systeem waarin je werkt. Daar wil je antwoorden op, of in ieder geval wil je beter met die problematiek om kunnen gaan. Denk aan: hoe kan ik gangbare boeren helpen om regeneratief te gaan ondernemen als de markt ze daarvoor niet beloont? Of, hoe help ik in mijn gemeente huishoudens met relatief weinig vermogen om over te stappen op zonne-energie?
Spoel eens een paar jaar door, en de kans is groot dat je die complexe, fundamentele vragen niet meer scherp hebt, of dat je er nog weinig mee bezig bent. Die innovatieve boeren die jij hebt samengebracht, en alle hindernissen die jullie samen zijn tegen gekomen – voor je het weet zie je door de bomen het voedselbos niet meer. Of die huishoudens, daar ben je mee aan de slag gegaan, dat leidde tot allerlei uitdagingen en nu breek je je hoofd over de technische en financiële details van verschillende PV-panelen.
Dat kan anders: je blijft hetzelfde werk doen, maar samen met andere veranderaars ga je bijhouden wat je allemaal meemaakt (de tijdlijnmethode). Vervolgens kom je om de zoveel weken bij elkaar om samen te bespreken hoe die gebeurtenissen zich verhouden tot de leervragen. Wat ontdekken jullie over de achterliggende trends, structuren en cultuur binnen ‘jullie’ systeem? Daar kun je dan weer acties of vervolgvragen aan koppelen. Zo blijf je transitiestrategie en -praktijk met elkaar verbinden.
4: Hoe maak ik van mijn bijdrage een golf in een beweging?
Je bent vier jaar verder, hebt hard gewerkt aan dat grote innovatieprogramma in de duurzame landbouw. En nu? Je hebt je lessen geleerd en verzameld, maar hoe voorkom je dat ze in een la belanden?
Reflexieve Monitoring gaat niet alleen over leren maar ook over delen en verbreden. Samen met andere veranderaars schrijven en publiceren is daarbij een mooie stap. Nog mooier – de methode biedt aanpakken zoals de eye-openerworkshop, die jou kunnen helpen om je leidinggevenden, conculega’s of andere belanghebbenden te bereiken en je lessen door te geven.
In de praktijk ziet dat eruit zoals bij Voedselfamilies, een project van de provincie Zuid-Holland, waar lessen van deelnemers gedeeld werden in publicaties als Zo smaakt de toekomst 1 & 2. Of kan reflexief monitoren resultaten opleveren als die van het project Connecting Nature. Hierin ontwikkelden Europese steden samen met experts een raamwerk voor groene oplossingen. In dit raamwerk was een grote rol weggelegd voor reflexief monitoren, en dat hielp de steden met het verkrijgen van draagvlak, publiciteit en financiering.
- Meer informatie
Benieuwd hoe reflexieve monitoring jou kan helpen je transitie-hoofdpijn te verlichten door middel van leren en bijsturen? Bekijk dan de opleiding Reflexief Monitoren.