Elitaire politici vergroten onder praktische geschoolden steun voor harde acties tegen de overheid

Verhouding van praktisch opgeleiden tot de politiek

Eerder vond het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat een derde van de Nederlanders vindt dat er hardere actie nodig is tegen de overheid als deze keer op keer niet luistert. Achttien procent meent dat de overheid zo slecht functioneert dat het hele systeem het beste omvergeworpen kan worden, en zes procent geeft zelfs aan dat de overheid het verdient om hard aangepakt te worden, desnoods met geweld. Het SCP laat zien dat steun voor harde acties tegen de overheid wordt gekenmerkt door een duidelijke opleidingskloof. Slechts negen procent van de mensen die studeerden aan een universiteit of hogeschool steunen de harde acties, tegenover 28 procent van de mensen die alleen het basisonderwijs of vmbo hebben afgerond.

Nieuw onderzoek helpt begrijpen waarom praktisch geschoolden zulke acties vaker steunen. Onderzoeker Kjell Noordzij legt uit: “De sterke oververtegenwoordiging van theoretisch geschoolden in alle lagen van de overheid en in politieke besluitvorming leidt er niet alleen toe dat de standpunten van praktisch geschoolden minder weerklank vinden in de politiek, maar ook dat zij zich vaak niet herkennen in veel politici. Dit komt doordat opleidingsniveau sterk bepalend is voor je levensstijl, zoals de kleding die je draagt of wat je graag in je vrije tijd doet.” Bovendien hebben veel praktisch geschoolden het gevoel dat er door veel politici op hun levensstijl wordt neergekeken.

Video-experiment

Als praktisch geschoolden met cultureel elitaire politici geconfronteerd worden, kunnen zij grofweg op twee manieren reageren. Ze kunnen hun eigen sociale status lager inschatten en het idee krijgen dat hun eigen mening minder waard is. Of ze kunnen in verzet komen, en boos worden of harde acties tegen de overheid steunen.

In hun onderzoek toetsen de onderzoekers deze verwachtingen aan de hand van een innovatief survey-experiment representatief voor de Nederlandse bevolking. Zij lieten respondenten een video zien waarin een acteur zich voordoet als een politicus. Zo bootsten ze na hoe mensen op televisie of sociale media geconfronteerd worden met politici. Elk van de ongeveer 1400 praktisch geschoolde respondenten kreeg willekeurig of een video te zien waarin de acteur een politicus met een elitair uiterlijk en levensstijl speelt, of een waarin hij een politicus met een volks uiterlijk en levensstijl speelt. 

Steun voor harde acties tegen de overheid

Praktisch geschoolde respondenten die de video met de elitaire politicus te zien kregen, spraken meer steun uit voor harde acties tegen de overheid dan praktisch geschoolde respondenten die de volkse politicus zagen. De onderzoekers benadrukken dat het gevonden effect weliswaar bescheiden is, maar zeer betekenisvol voor de hedendaagse politiek.

Hoewel met de laatste Tweede Kamerverkiezingen meer praktisch geschoolden zijn verkozen, blijven praktisch geschoolde burgers sterk ondervertegenwoordigd in het parlement. Noordzij licht toe: “Wat opvalt is dat de fictieve politicus niet expliciet zijn minachting uitspreekt voor de levensstijl van praktisch geschoolden. Alleen al het tonen van zijn cultureel elitaire levensstijl is voldoende om meer verzet tegen de overheid aan te wakkeren onder de praktisch geschoolde respondenten. Politieke partijen die zich zorgen maken over dit verzet en politieke onvrede willen verminderen, zouden er dus goed aan doen meer politici te rekruteren buiten hun eigen netwerken, zodat het parlement ook wat betreft opleidingsniveau en levensstijl een betere afspiegeling van de Nederlandse bevolking wordt."

Publicatie British Journal of Sociology                                                                                                                           
Kjell Noordzij, Willem de Koster & Jeroen van der Waal. (2024) Politicians’ high-status signals make less-educated citizens more supportive of aggression against government: A video-vignette survey experiment. British Journal of Sociology. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/1468-4446.13099

Dr. Kjell Noordzij, prof.dr. Willem de Koster en prof.dr. Jeroen van der Waal zijn verbonden aan het Erasmus Institute on Culture and Stratification, waar ze onder andere betrokken zijn bij de masteropleiding Polarisatie, Democratie en Samenleving