Nu de corona-crisis zelfs verklaarde tegenstanders heeft weten te overtuigen van het nut en de mogelijkheden van online leren, is het tijd voor een meer kritische analyse. De huidige pandemie maakt namelijk ook de weg vrij voor vrijwillige en grootschalige, digitale surveillance. Ook in het onderwijs.
Moderne digitale leersystemen (DLO) hebben tegenwoordig allemaal een dashboard. Het dashboard is een interface waar verzamelde data op een overzichtelijke manier wordt gepresenteerd. Ze laten een gedetailleerd beeld zien van de leeractiviteiten van studenten.
Prestatiemeting
Het achterliggende idee van een dashboard is natuurlijk analyse en verbetering. De data geven op cursusniveau aan hoe en waar een digitale leerweg geoptimaliseerd kan worden. Daarnaast geeft het informatie over de prestatie van individuele studenten, inclusief de tijd die ze online op het DLO doorbrengen. Op die manier kan een docent hiaten in de kennis opsporen en gericht ingrijpen. Maar ook de motivatie monitoren.
AI
Meer geavanceerde systemen gaan nog een stapje verder. Daar bepaalt de AI, artificiële intelligentie, via slimme algoritmes de leerinhoud op basis van eerdere voorkeuren van een student. Eigenlijk zoals Netflix of Spotify werkt. Wie ooit een cursus heeft gezocht of gevolgd, krijgt op basis van eerdere keuzes een menu voorgeschoteld.
Digital first
Met de corona-crisis is het gebruik van digitale leersystemen geëxplodeerd. In een uitgebreid artikel in The Guardian[1] beschrijft politiek activist en schrijver Naomi Klein hoe miljarden aan overheidsgeld richting big tech stroomt voor digitale oplossingen, waaronder die voor afstandsonderwijs. Haar boodschap: waar eerst democratische krachten nog enigszins een dam konden opwerpen, heeft Covid-19 de deur wijd opengezet voor big tech. Digital first, is het nieuwe credo. En dat gaat ten koste van banen. Publiek geld gaat nu naar software en niet naar extra leraren.
Surveillance
Op een dieper niveau speelt er natuurlijk een fundamentelere kwestie: onze data. Het massale gebruik van onlinesystemen, inclusief DLO’s, levert een goudmijn op aan gebruikersdata. Gedreven door bio-angst lijken we makkelijker dan ooit te accepteren dat we digitaal gevolgd en gemonitord worden. En niet alleen de tech bedrijven profiteren, ook overheden, werkgevers, de private sector en particulieren. Er breekt een glorieuze tijd aan voor big data. En voor vrijwillige, digitale surveillance.
Disciplinering
In dat kader is het goed terug te grijpen op de Franse filosoof Foucault en zijn begrip ‘disciplinering’. Het internet en alle digitale toepassingen produceren hoe langer hoe meer - en zeker na corona - een disciplinerende normaliteit. Het delen van data is niet langer een inbreuk op je privacy, maar een manier om gezond te blijven. Het internet wordt zo een alomvattende, panoptische, disciplinerende macht. Een macht bovendien die niet langer zijn oorsprong heeft in de staat of de kerk, maar in digital tech. “Sharing is caring”
Biotechnologie
Daarmee is biopolitiek verworden tot biotechnologie. De vitaliteit van de bevolking ligt niet langer in het beheersvlak van de staat, de politiek, maar in dat van private ondernemingen. Het zijn de technologische oplossingen die het welzijn van de mensen en hun economische waarde waarborgen.
Boodschap
In een eerdere column koppelde ik online onderwijs aan Marshall McLuhan’s stelling ‘The medium is the Message’.[2] In een orale cultuur staat het auditieve centraal, na de boekdrukkunst het visuele. Later door de uitvinding van telefoon, televisie, radio en tv, is het de global village, alles is dichtbij. Maar wat verandert er met de boodschap als het dominante medium digitale internet technologie is?
Onschuldig?
Terug naar het dashboard van een DLO. Van wie is het dataspoor dat een gebruiker achterlaat? Hoe vaak, waar en wanneer heeft hij ingelogd? Hoeveel tijd besteedt hij aan studie? Welk medium heeft hij gebruikt: computer, mobiele telefoon of tablet? Welke onderdelen zijn met goed gevolg afgerond, welke niet? Je kunt het allemaal achterhalen. Omdat het om onderwijs gaat, betekent het nog niet dat de achterliggende technologie per definitie ‘onschuldig’ is. Want waarom zou de DLO – al dan niet in samenwerking met andere applicaties - ook niet kunnen monitoren of hij in de buurt was van iemand met corona? Met wie hij samenwerkte? Welke cursussen hij kiest?
Dystopisch
Een geval van Black Mirror, de Britse, dystopische tv-serie over de meest donkere kant van nieuwe technologie? Pure SciFi[3]? In hetzelfde artikel schrijft Klein dat Eric Schmidt, voormalig CEO van Google[4]en tegenwoordig voorzitter van de Defense Innovation Board, kort voor de uitbraak van corona had gepleit voor een verveelvoudiging van de overheidsuitgaven aan artificiële intelligentie en machine learning. De Defense Innovation Board is een adviesorgaan van het Amerikaanse Ministerie van Defensie. Ondanks de verwijzing naar het competitieve voordeel van China, waar digitale spionage van eigen burgers geen enkel probleem is, en de nadruk op het belang van nationale veiligheid en economische zekerheid, werd die wens toen nog niet gehonoreerd. Er werd in de VS zelfs openlijk gesproken over het opdelen van grote tech firms.
Big Brother
Een maand later was het tij gekeerd en het pleit gewonnen. Covid did the trick. Eigenlijk zonder verdere discussie worden nu miljarden dollars (en euro’s) aan publiek geld geïnvesteerd in private oplossingen, allemaal onder het mom van ons welzijn. Niemand praat meer over een verregaande surveillance praktijk die een inbreuk maakt op de individuele rechten en vrijheid van burgers. De nieuwe vrijheid is digitale gebondenheid. En Big Brother is je beste vriend.
Niet naïef
Betekent dit dat mijn organisatie daarom afziet van het organiseren van online onderwijs? Nee, op dit moment zie ik geen andere mogelijkheid om ons onderwijs te verzorgen. En technologie is ook niet per definitie schuldig of onschuldig, eerder in essentie neutraal. Totdat het gebruikt wordt. Digitale technologie kan onderwijs daarom uitstekend ondersteunen en zelfs verrijken. Mits maar niet naïef gebruikt.
Ad Hofstede
[1] How big tech plans to profit from the pandemic, The Guardian, 13 mei 2020; eerder gepubliceerd in The Intercept.
[2] De titel van zijn gelijknamige boek luidt The medium is the massage. Toen McLuhan de drukproef van zijn boek terugkreeg, was de message door een typo veranderd in massage’. Hij heeft dat toen zo gelaten, mogelijk omdat het verwijst naar mass age, het tijdperk van de massacommunicatie, in zijn tijd radio, telefoon en tv.
[3] Lees ook het artikel: Coronavirus monitoring bracelets flood the market, ready to snitch on people who don’t distance, the Intercept, 25 mei 2020.
[4] Schmidt bezit nog altijd voor $5,3 miljard aan aandelen in Alphabet, het moederbedrijf van Google. Datzelfde Alphabet. Sidewalk Labs-divisie, onderdeel van Alphabet, was onder meer betrokken bij een pilotproject 'smart city'-prototype in Toronto. Het Toronto-project werd echter recent stopgezet na twee jaar van onophoudelijke controverse over de enorme hoeveelheden persoonlijke gegevens die Alphabet zou verzamelen, een gebrek aan privacybescherming en twijfelachtige voordelen voor de stad als geheel.
- CV
Ad Hofstede is directeur van Erasmus Academie