Erasmus Magazine: Voorzichtig roekeloos met Jos de Mul

In het bijzonder door Jos de Mul, die vorig jaar afscheid nam als hoogleraar. In deze Maand van de Filosofie biedt hij ons een nieuw boek, over hoe we beter zouden kunnen omgaan met de uitdagingen van deze tijd.

De geschiedenis van de aarde kent allerlei geologische tijden, zoals het Pleistoceen of het Holoceen. Nu leven we in een tijd dat mensen onevenredig veel invloed hebben op de aarde, veel meer dan andere soorten ooit hebben gehad. Daarom wordt wel gesproken van het tijdperk van het Antropoceen (‘anthropos’ is mens). Daar lijkt zeker wat voor te zeggen: het stempel dat wij als soort op de aarde drukken is groot. Toch is het vreemd om onszelf zo in het middelpunt te zetten, alsof de aarde en al het leven van ons afhankelijk zou zijn. Alsof wij niet evengoed afhankelijk zijn van de wereld om ons heen. Als mens zijn we onderdeel van zoveel netwerken: van de natuur die ons voedt, de cultuur die ons iets leert, of de techniek waarmee we werken.

De mens staat niet autonoom tegenover de aarde. Een term als Antropoceen bevestigt slechts dit verkeerde zelfbeeld. Als we blijven geloven dat we het heft in eigen hand kunnen nemen, zal dat ons alleen maar roekelozer maken. Willen we beter leven? Dan moeten we anders leren nadenken over onszelf. Dat kunnen we opmaken uit Welkom in het Symbioceen. Over de verstrengeling van natuur, cultuur en techniek, het recent verschenen boek van Jos de Mul. De klimaatcrisis, maar ook de strijd tussen democratische en autoritaire regeringsvormen, of de toenemende afhankelijkheid van kunstmatige intelligentie, kunnen we alleen begrijpen als we accepteren dat we zijn verstrengeld met onze omgeving, zo laat hij zien.

In het boek maakt Jos de Mul dit ook op een symbiotische manier duidelijk. Door een beeld te geven van de mens in de wereld, op basis van filosofie en wetenschap, maar ook door het gebruik van films, literatuur, games en andere cultuuruitingen. Mede daardoor is Welkom in het Symbioceen interessant voor een breder leespubliek. Deze oefening in nadenken over onszelf is hoopvol, omdat ze laat zien hoe mensen door goede samenwerking met de natuur, de cultuur en de techniek boven zichzelf kunnen uitstijgen. “Het leven is ten diepste symbiotisch: we moeten samenwerken om deel te kunnen uitmaken van een levende planeet”, schrijft De Mul.

Mensen moeten alles onderzoeken en volop uitproberen – en daarin zullen we blijven falen, ook dat is onderdeel van het menszijn; we zijn immers roekeloze wezens. Als we dat doen in een besef van verbondenheid met onze omgeving kan dat ook leiden tot een ‘voorzichtige roekeloosheid’, aldus Jos de Mul. Een levenshouding en een zelfbeeld waardoor we geen gevaar hoeven te zijn voor de aarde – en voor onszelf.

Op zondag 28 april organiseert Het Rotterdamsch Leeskabinet een boekpresentatie van Welkom in het Symbioceen. Berrie Vugts gaat in gesprek met Jos de Mul.