In 1920 was het de econoom John M. Keynes die schreef: De groei van de taart werd tot een ware religie. (…) Zo groeide de taart; maar met welk doel was niet duidelijk overwogen. De groei van deze zogenoemde economische taart ziet als het ware op ‘meer voor iedereen’. Maar hoe houdbaar is dit groei-geloof – zoals Keynes het al omschreef – in een tijd van grote zorgen omtrent mens en planeet; in een tijd waarin planetaire grenzen alsmaar dichterbij komen en sociaaleconomische zekerheid zelfs in het mondiale Noorden niet voor iedereen is weggelegd? Kan een economie waarin ‘genoeg’ centraal staat ons hier misschien een andere richting aanwijzen? In dit artikel wordt te rade gegaan bij de econoom en filosoof Goudzwaard en gaan we in op wat ‘genoeg’ voor jou als financieel planner kan betekenen.
Goudzwaard over rentmeesterschap
In zijn boek Kapitalisme en vooruitgang spreekt Goudzwaard over de norm van rentmeesterschap voor de economie aan de hand van twee omschrijvingen van de economie uit de klassieke oudheid, namelijk oikonomia en chrematistikè. Oikonomia – waar ons woord economie vandaan komt – gaat om het zorgen voor de huishouding en alles wat daarbij aan de econoom of rentmeester is toevertrouwd. Datgene wat je ontvangt, daar moet je goed voor zorgen. Juist ook ten bate van anderen. Dit is in het kort wat rentmeesterschap bij Goudzwaard inhoudt. In de klassieke oudheid werd echter nog een ander woord voor het economisch handelen onderscheiden, namelijk chrematistikè.
Dit betekent het streven naar zelfverrijking, naar materiële rijkdom, wanneer het nodig is zelfs ten koste van de ander. Hierbij gaat het dus juist om het najagen van steeds meer financieel bezit, vooral ten bate van jezelf.Onze economie lijkt volgens Goudzwaard een economie van het chrematistikè te zijn geworden. Het gaat daarin alleen maar om het vergroten van de taart – om meer en meer materiële rijkdom. Daarin worden de belangen van de ander, bijvoorbeeld van degenen die leven in armoede of van de natuur maar al te vaak vergeten.
Goudzwaard en De Lange (1986) pleiten dan ook voor een ‘economie van het genoeg’ – ook wel onderhoudseconomie of rentmeestereconomie genoemd. Een economie waarin juist oikonomia centraal staat en waarin rekening wordt gehouden met de belangen van de ander. Deze economie van het genoeg vestigt de aandacht op mensen die leven in armoede, op het behoud van de natuur en op de gemeenschap. Aan al deze belangen zal voorrang worden verleend, ten koste van een deel van de menselijke verlangens. ‘Meer voor iedereen’ gaat in deze tijd namelijk niet meer op. We zullen genoegen moeten nemen met ‘genoeg’. De grens tussen behoeften en verlangens speelt hier een rol. Wanneer is er sprake van een basisbehoefte en wanneer is sprake van een verlangen? Hierbij gaat het niet alleen om de behoeften van de huidige generatie, maar ook de behoeften van toekomstige generaties doen ertoe.
Wanneer is het genoeg?
Waar ligt de grens tussen behoeften en verlangens? Veel mensen zijn geneigd om hun levensstandaard te verhogen – om meer geld uit te geven – wanneer er meer geld binnenkomt. Hun ‘genoeg’ neemt dan als het ware toe. Maar is dit niet een vorm van chrematistikè; een vorm van zelfverrijking, soms zelfs ten koste van anderen? Een vraag die hierbij opkomt is waar je aandacht aan wil schenken. Streven naar altijd meer en groei? Of leven vanuit een besef van oikonomia? Niet alleen gericht op groei en het eigen belang, maar ook gericht op de belangen van de ander. Wat rust en tevredenheid geeft. Om met Goudzwaard (1982) te spreken heeft het leven van vandaag een eigen zin, die niet opgaat in wat voor morgen nodig is. Oftewel, het leven en samenleven heeft betekenis, los van het streven naar groei; naar een grotere taart. De economie van het genoeg kan ons een doorkijkje bieden naar een meer volhoudbare economie, waarin het niet gaat om het vergroten van de taart, maar om het delen van de taart.
- Meer informatie
Dit artikel is geschreven door Anke Teeuw & Natasja Naron. Meer weten over over welke betekenis 'genoeg' heeft en wat dat betekent voor een leven vol rijkdom? Verdiep je dan eens in ons Executive Program De Betekenis van Rijkdom van de Erasmus Universiteit.