‘De kramp moet van het gesprek af’

Leestijd: 6 minuten

De essentie van sociale veiligheid

Het begrip sociale veiligheid is een breed begrip. Zo kan het gaan over een open cultuur, diversiteit en toegankelijkheid, maar ook over ongewenst gedrag en sociaal onveilige situaties die gemeld moeten worden. Wat is de kern van het begrip voor jullie?

Annelien: "Voor mij betekent sociale veiligheid dat ik werk en leef in een omgeving waar ik me veilig voel om mezelf te zijn en mezelf ook maximaal kan ontplooien en ontwikkelen."

Hester: "Je kan er echt een ingewikkelde beleidsdefinitie van maken. Maar in de kern komt het ook gewoon neer op: voel je je thuis op je werkplek of studieplek? Thuis of jezelf zijn kan voor iedereen wat anders betekenen. Dat betekent dat je je moet inleven in elkaar, dat je nadenkt over hoe iets kan overkomen op de ander en daarop inspeelt. Soms heeft iemand een extra zetje nodig om zich vrij te voelen iets te zeggen. Inleven is een heel belangrijk aspect van sociale veiligheid."

Een belangrijke rol

Annelien: "Sociale veiligheid is overal een belangrijk thema. Maar op een universiteit als de onze al helemaal en is het echt een speerpunt. Ten eerste omdat wij een opleiding bieden aan jonge mensen in de bloei van hun leven. Het is een fase waarin ze kwetsbaarder en vatbaarder zijn. Het is daarom extra belangrijk dat ze zich kunnen ontwikkelen in een veilige omgeving. Ten tweede is het essentieel voor wetenschappers en hun kennisontwikkeling dat er ruimte moet zijn voor verschillen en diversiteit. Dat is de enige manier om echt kritische wetenschap te kunnen beoefenen."

Hester: "Ik herken heel erg dat het een speerpunt en tegelijkertijd een ingewikkeld onderwerp is. Daarom vond ik het recente rapport van de KNAW erg interessant. Het laat echt de gelaagdheid van het onderwerp zien. Het zit in de cultuur, structuur en systemen die allemaal bijdragen aan een sociaal (on)veilige cultuur."

Verder kijken

Hester: "Zelf ben ik Social Safety Officer geworden, omdat ESHPM een nare geschiedenis had op dit vlak. Wat ik het meest schokkend aan die geschiedenis vond, is dat ik bij een directe collega niet heb gezien dat het voor haar onveilig was en dat zij ook niet de vrijheid heeft gevoeld om haar situatie met collega’s te bespreken. Overal kan er een keer iets misgaan, maar mij heeft het meest aangegrepen dat mensen er niet over durven te praten. Hoewel mijn motivatie persoonlijk is ontstaan, zie ik de gelaagdheid van de hele problematiek. Het gaat veel verder dan hoe we met elkaar om gaan, we moeten ook aandacht besteden aan de structuren die sociale veiligheid bemoeilijken."

Annelien: "Ik denk dat er voor het eerst in de geschiedenis systematische aandacht voor dit thema is. Toevallig had ik net een interview met de Times Higher Education over sociale veiligheid en de ouderwetse, misogyne oprispingen van bepaalde studentenverenigingen. Er is niet één antwoord of  beleidslijn om dit aan te pakken. Je moet op verschillende niveaus werken en diverse actieplannen ontwikkelen. Enerzijds is er op het gebied van preventie een waaier aan maatregelen, denk aan leiderschapsontwikkeling, bystander trainingen en aanpassingen in het fysieke domein. Anderzijds hebben we ook gewerkt aan een systeem van vertrouwenspersonen voor het geval er toch iets is gebeurd. Dit kan nog versnipperd overkomen, daarom is de volgende stap om een centraal instaploket te ontwikkelen. Ik denk dat we nu grote stappen aan het zetten zijn."

Alles is verbonden

Hester: "Alles is verweven met elkaar. Er zijn projecten zoals erkennen en waarderen of werkdruk discussies. Sociale veiligheid hangt samen met alle onderwerpen die spelen."

Annelien: "Daar ben ik het helemaal met je eens. Sociale onveiligheid hangt ook samen met een procentueel laag aantal vrouwen in leiderschapsposities. Met het project erkennen en waarderen, willen we meer diversiteit aan talenten, karakter en voorkeuren bewerkstelligen. Je moet uiteraard nog steeds ergens goed in zijn, maar dat kan breder zijn dan de traditionele route van publicaties en geld binnenhalen. Zo’n project kan een belangrijke cultuurverandering brengen."

Hester: "Het zou fijn zijn als teamwerk ook een onderdeel is van wat er gewaardeerd wordt. Dat empathische mensen die goed zijn in het creëren van een sociaal veilige cultuur, gewaardeerd worden op die kwaliteit."

Cultuurverandering

Annelien: "In het jaar dat ik hier als rector zit, hebben we een systematisch plan gemaakt. Waar kunnen we inzetten en waar kunnen we budget vrijmaken? Het waren wat mij betreft duidelijke stappen met concrete implementatie. Het gaat alleen een tijdje duren voordat cultuurverandering is bewerkstelligd. Het preventieve vlak is nu een kwestie van doen. Alleen de uitdaging waar we voor staan is mensen vinden, wat in deze tijd niet heel makkelijk is. Wat ik in ieder geval wil, is de kramp van het gesprek afhalen. Dat is al aardig gelukt. Dat we erkennen dat dit een aandachtspunt is en er open over praten. Dat is al een enorme winst, dit gebeurde 6 jaar geleden nog niet."

Hester: "Nee, dat is waar. Tegelijkertijd zijn die gesprekken niet altijd makkelijk. Trainingen zijn heel erg belangrijk. Wat wij wel intern zien is dat vooral veel jonge vrouwen erop afkomen die zich eerder onveilig hebben gevoeld. Daarnaast wil je ook andere doelgroepen horen. Dat is echt nog een uitdaging: hoe krijg je dat het een onderwerp van iedereen wordt? We hebben al veel stappen vooruitgezet, maar de volgende stap is dat iedereen beseft wat het betekent in ieders dagelijks werk. Het is niet alleen hufterig gedrag, het kan ook gaan om de impact van een gesprek waar je geen rekening mee hebt gehouden. Tuurlijk mag je een uitspraak doen, maar reflecteer wel over de impact. Daarnaast moeten we af van uitspraken als: ik voel me niet onveilig, dus het is niet onveilig. Dat getuigt van te weinig inlevingsvermogen."

Annelien: "Ook wil ik dat we opletten dat de term sociale onveiligheid geen containerbegrip wordt voor bepaalde vormen van ontevredenheid. Mensen waar een klacht over komt of verhalen over gaan horen we te beschermen tegen een trial by judgement cultuur. Het adagium blijft dat je onschuldig bent tot het tegenovergestelde is bewezen. Ik wil ook geen cultuur waar mensen zeggen: ik moet bij alles nadenken voordat ik wat mag zeggen. Nee, je mag ongelofelijk veel zeggen en het mag ook schuren. Dat is ook diversiteit. We zullen verschillende standpunten hebben en dat kan ook. Maar mensen moeten wel snappen dat bepaalde hiërarchie bepaalde verantwoordelijkheden met zich meebrengt. Als je hoger in de piramide zit, dan heb je meer macht en dat kan voor andere mensen intimiderend zijn of onzekerheid met zich meebrengen. Dat is gewoon iets dat je je moet beseffen."

Toekomst

Annelien: "Wat nu het belangrijkste is om de coördinatiefunctie niet uit het oog te verliezen, zeker gezien de hoeveelheid aan verschillende maatregelen. Als iets van iedereen is, kan het ook van niemand zijn. Eigenaarschap moet behouden worden."

Hester: "Het is zo’n breed onderwerp dat het complex is. Tegelijkertijd hebben we de tijd mee. Dus ik ben positief dat we de komende jaren stappen kunnen zetten."

Annelien: "Ik ben ook optimistisch en hoopvol, waar eerder is er zo systematisch mee omgegaan, hebben we zo open het gesprek gevoerd, wordt er actief beleid op gevoerd en onderzoek naar gedaan? Op een lezing van Mariëtte Hamer (voormalig Lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal van Nederland) kwam ik er achter dat we heel veel dingen nog niet weten. Wat zijn effectieve maatregelen? Hoe pakken we dat het beste aan? We doen heel veel dingen en investeren volop, maar we zijn ook nog aan het ontdekken. Samen moeten we de tolerantie opbrengen om over een paar jaar uit te spreken dat bepaalde programma’s wellicht niets hebben uitgemaakt of misschien wel averechts. Het is trial and error."