Geluk centraal stellen? Dat vraagt om een andere manier van werken

Introductie

Professor Martijn Burger is academisch directeur van het Erasmus Happiness Economics Research Organisation (EHERO). Daarnaast is hij hoogleraar Economie aan de Open Universiteit in Utrecht. Gelukseconomie, stedelijke en regionale economie behoren tot zijn expertise. Zijn bijdrage in de leergang gaat over de rol van werk in geluk en de implementatie van geluksinterventies in organisaties. Wat is bijvoorbeeld de rol van leiderschap? En waarom mislukken interventies vaak? Door theorie en praktijk te verbinden wordt samen met deelnemers gekeken hoe succes vergroot kan worden.

Wat betekent geluk voor jou?

'In mijn onderzoek en onderwijs zie ik geluk als een combinatie van prettig voelen en tevreden zijn met het leven, een duurzame, hedonische benadering dus. Dit mist de eudaimonische kant, die gaat over een nuttig leven leiden en het hebben van vaardigheden om gelukkig te zijn. Ik zie dat meer als een voorwaarde voor geluk. We hebben bij EHERO gekozen om hedonisch geluk als uitgangspunt te nemen, ook omdat dit destijds veel dominanter was dan vandaag de dag. Waar hedonisch geluk zijn wortels heeft in de economie en sociologie, won de eudaimonische visie populariteit door de positieve psychologie.'

Zijn hedonisme en eudaimonia complementair of tegenstrijdig?

'Het draait om de vraag: ‘Wat is een goed leven?’. Een nuttig en betekenisvol leven hoeft niet per se gelukkig te maken. Ouderschap is hier een goed voorbeeld van. Er zijn momenten waarop je niet gelukkig bent, maar je draagt wel bij aan het geluk van anderen en ervaart betekenis. Hedonisch geluk is een westers begrip. In Afrika en Azië past de eudaimonische variant beter bij wat daar onder geluk wordt verstaan. Geluk van de gemeenschap speelt daar een grote rol. Hoe kun je gelukkig zijn als je gemeenschap dat niet is? In die culturen zijn persoonlijk geluk en gemeenschapsgeluk veel sterker met elkaar verweven. Dat was voor mij een eye-opener. In de gelukswetenschap realiseren we ons steeds meer dat we vanuit een westerse visie kijken. Daarom zullen we geluk steeds multidimensionaler gaan benaderen.'

Van studies tot zelfhulpboeken: iedereen heeft een mening over geluk. Wat wil jij dat mensen weten?

'Ik wil dat mensen beseffen dat er geen universeel recept is voor geluk. Je moet experimenteren en ontdekken wat bij je past. Geluk komt grotendeels voort uit wat we dagelijks doen, zoals werk. Daarom is het belangrijk te achterhalen welk werk bij je past. Leuke activiteiten gedurende de dag zorgen voor positieve emoties en dragen bij aan een gelukkig leven. Mijn ideale droom is een soort zelfhulpboek zonder algemene uitspraken over ‘de weg naar geluk’, maar meer een bijsluiter die aangeeft voor wie iets werkt en onder welke omstandigheden. De wetenschap kan hieraan bijdragen door dit te onderzoeken.'

Er zijn ook groepen mensen die veel pijn en leed ervaren. Kun je in die situaties werken aan geluk?

'Voor deze mensen spelen context en gezondheid een grote rol. Bij de meest ongelukkige mensen in Nederland zien we vaak gezondheidsproblemen, werkloosheid, een laag inkomen of eenzaamheid. Vaak is het een combinatie van problemen. De overheid kan hen niet direct gelukkig maken, maar wel de voorwaarden scheppen om geluk mogelijk te maken.'

Welke interventie zou voor deze groep kunnen werken?

'Schulden spelen vaak een grote rol. De overheid zou schulden kunnen kwijtschelden, maar dan wel onder voorwaarden, zoals het volgen van een cursus over omgaan met geld. Eenzaamheid is een nog complexer probleem. Dit is een grotere factor in ongelukkig zijn dan een laag inkomen. Wat kan de overheid daaraan doen? Dat kan alleen indirect, bijvoorbeeld door ontmoetingsplekken te creëren. Over het algemeen zijn er weinig écht ongelukkige mensen in Nederland. Burn-outs zijn wel zorgwekkend. Niet iedereen met een burn-out is ongelukkig, maar de druk van werk en sociale vergelijkingen is hoog. Denk aan jongeren die zich meten aan hun ouders, die makkelijker een huis konden kopen. De overheid kan faciliteren, maar moet luisteren naar de behoeften van burgers.'

Wat zijn spanningsvelden op het gebied van geluk en hoe neem je dit mee in de leergang?

'Ik ben gefascineerd door paradoxen. Waarom draagt inkomen bij aan geluk? Waarom investeren we zoveel in geluk op het werk terwijl dit maar een beperkt effect heeft? Waarom wonen mensen massaal in de stad, terwijl steden minder gelukkige plekken zijn? Deze paradoxen laten zien waarom we niet altijd doen wat ons gelukkig maakt, wat ons tegenhoudt en wat we hiervan kunnen leren. In de leergang leer je met een andere lens naar je dagelijkse bezigheden te kijken. Ik laat zien hoe werk invloed heeft op geluk, niet alleen financieel, maar ook door waardering en de manier van leidinggeven. Dit beseffen mensen vaak niet. Ik geef inzichten zodat deelnemers bewuster keuzes kunnen maken.'

Waarom hebben initiatieven om geluk op het werk te versterken vaak beperkt effect?

'Dat verschilt per organisatie. In de leergang laat ik zien dat bepaalde typen interventies beter werken. Vooral interventies die medewerkers samen uitvoeren, waarbij leidinggevenden actief ondersteunen en die de oorzaken van problemen aanpakken in plaats van de gevolgen. Toch gaat de implementatie vaak mis. Medewerkers zijn soms niet gemotiveerd, of het management creëert onvoldoende draagvlak. Dat laatste is een veelvoorkomende reden. Als het management er geen tijd en middelen voor vrijmaakt, hoe kan geluk dan ooit in de organisatie gaan leven? Succes vraagt ondersteuning vanuit alle lagen. Daarnaast vergt het een gedrags- en cultuurverandering, en dat kost tijd. Geluk centraal stellen betekent een andere manier van werken, waarin de medewerker écht centraal staat.'