Narcisme onder CEO’s: constructief of destructief?

Narcistische CEO eerder regel dan uitzondering

De afgelopen decennia is er in de wetenschappelijke literatuur veel geschreven over leiderschap. In haar onderzoek focust Antoinette zich op de effecten van de persoonlijkheid van de bestuurders op de bedrijfsvoering en dan in het bijzonder op de invloed van narcisme op bestuursvoorzitters. Volgens de upper echelon-theorie heeft de persoonlijkheid van bestuurders invloed op de resultaten van de organisatie. Narcisme wordt over het algemeen gebruikt om de conditie van aanhoudende zelfliefde te definiëren, maar is tegelijkertijd een belangrijke persoonlijke karakteristiek voor effectief leiderschap. Narcisme behelst immer ook het vermogen om macht uit te oefenen, anderen aan te sturen en het streven naar hoge maatschappelijke prestige. Enkele wetenschappers stellen dat deze eigenschappen noodzakelijk zijn voor effectief leiderschap en daarom terug dienen te komen in het karakter van een CEO, om zo de bedrijfsresultaten te optimaliseren. Daarom is een narcistische inslag onder bestuursvoorzitters eerder regel dan uitzondering.

Narcistische persoonlijkheidstrekjes of -stoornis?

Voor het onderzoek zijn vijftien meetbare variabelen opgesteld die zouden kunnen duiden op de aanwezigheid van een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Denk hierbij aan de hoogte van salaris en bonussen, het privégebruik van het zakelijke vliegtuig en ja, ook de grootte van de foto van de CEO in het jaarverslag. Deze variabelen zijn vervolgens toegepast op 953 CEO’s die sinds 1992 minimaal 3 jaren leider waren van een bedrijf dat genoteerd stond aan de S&P500. Deze variabelen worden gebruikt om een CEO-narcismescore te berekenen, waaruit Antoinette concludeert dat deze voldoet aan de vereiste variantie voor het dimensioneel narcisme-construct. Hieruit blijkt dat 1% van de CEO’s uitzonderlijk hoog scoort, wat in lijn is met de bevinding dat een narcistische persoonlijkheidsstoornis bij ongeveer 0,7% tot 1% van de bevolking voorkomt.

Het gedrag van de Zonnekoning

De hoog narcistische bestuursvoorzitter is vergelijkbaar met een Zonnekoning. Immers, hoog-narcistische bestuursvoorzitters zijn vooral door zichzelf geobsedeerd en dulden geen tegenmacht. De Zonnekoning zal dus alles doen om zijn status in stand te houden. De invloed van dit soort gedrag blijkt op een drietal fronten:  

• Invloed op de financiële resultaten van de onderneming. Een zekere mate van narcisme leidt tot een hogere financiële prestatie, terwijl een hoge mate van narcisme bij bestuursvoorzitters afnemende financiële prestaties tot gevolg heeft
• Minder tegenmacht vanuit de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen wanneer er een hoog-narcistische CEO aan het roer staat
• De relatie tussen fraudegevoeligheid en hoog-narcistische CEO’s. Als opzienbarende acties geen resultaat meer hebben, zal de status van de CEO verminderen. Om dit te verbergen, is de kans groter dat er fraude wordt toegepast

Narcisme essentieel voor leiderschap

Aan de hand van het onderzoek kunnen we concluderen dat narcisme weliswaar essentieel is voor effectief leiderschap, mits het in niet al te ruime mate aanwezig is. Als een bestuursvoorzitter zijn narcistische persoonlijkheid te zwaar laat meewegen in de bedrijfsvoering, verhoogt dit het risico op fraude en verlaagt het de financiële prestaties. Het is dus zaak om goed op de bestuursvoorzitter te blijven toezien. Niet alleen door interne instanties zoals de RvB/ RvC of door externe instanties zoals een onafhankelijk adviseur. Ook personen uit de privésfeer zijn over het algemeen goed in staat om een narcistische CEO met beide benen op de grond te houden.