Wat zijn veelvoorkomende barrières tijdens het leren? Wat gebeurt er dan precies in je brein? Hoe kun je deze barrières doorbreken? Hieronder behandelt Ronald van der Molen drie barrières die in de weg kunnen zitten als je een opleiding volgt en drie manieren om ze te omzeilen. Hierdoor lukt het beter om de kloof tussen weten en doen te overbruggen. En je vergroot de kans op zowel nieuwe inzichten als persoonlijke groei.
1. Kritiek versus bereidheid om te leren
De eerste barrière die het leerproces blokkeert is kritiek. Ik noem dit de Nederlandse barrière omdat we bekend staan als een kritisch volk. Waarom is dit problematisch? Bij een kritische en gesloten manier van denken dringt een zeer beperkt deel van alle informatie tot ons door. Ons brein neemt namelijk niet alleen de omgeving waar, maar werkt ook op basis van wat we verwachten dat er zal gebeuren. Als je bijvoorbeeld verwacht dat je niet zoveel zult leren van een spreker die in jouw optiek activistisch of zweverig is, dan is dat precies wat er zal gebeuren. Natuurlijk is er kwaliteitsverschil tussen docenten en de lesstof. De vraag is alleen: wat ga je eruit halen voor jezelf? En: wat is je attitude?
Je kunt deze barrière doorbreken met de bereidheid om te leren. Dit is een mind-set die essentieel is voor groei en innovatie. Leren is echter niet altijd gemakkelijk; het vereist nieuwsgierigheid, een open houding en zelfreflectie. Kortom, de bereidheid om te leren is niet alleen een vaardigheid, maar een innerlijk positieve instelling die ontwikkeling mogelijk maakt. Het is de motor die groei aandrijft en ervoor zorgt dat je niet alleen blijft hangen in wat je al kunt, maar voortdurend nieuwe mogelijkheden ontdekt. Ons vermogen om te leren hangt sterk af van hoe we de hindernissen waar we op stuiten interpreteren. Veel onderzoek toont aan dat wanneer ons brein de hindernissen als bedreigingen ziet, we de neiging hebben om terug te krabbelen en op te geven. Als ons brein ze beschouwt als uitdagingen die we moeten overwinnen, dan gaan we de uitdaging wel aan.[1]
Of we een hindernis kunnen zien als uitdaging is deels afhankelijk van het hebben van een groeimind-set: geloven in je eigen vermogen om beter te kunnen worden. De psycholoog achter dit idee, Carol Dweck, heeft onlangs aangetoond dat een groeimind-set op zichzelf weinig uithaalt. Uit uitgebreide experimenten onder ruim vijftienduizend studenten blijkt dat het stimuleren van een groeimind-set alleen tot betere cijfers leidt als de schoolcultuur uitdagingen omarmt en de docenten hun potentieel onderkennen.[2] Net als bij een boom gaat het dus niet alleen om de gezondheid van de boom zelf, maar ook om de plek waar hij staat. Omring je daarom zoveel mogelijk met mensen die het beste in je naar boven willen brengen.
2. Herkenning versus het omarmen van ongemak
De tweede barrière die het leerproces blokkeert is herkenning. Dit uit zich bijvoorbeeld in gedachten zoals: ‘Oh, dat weet ik al’ of: ‘Dat heb ik al eens gehoord’. Er is echter een groot verschil tussen iets weten en iets daadwerkelijk begrijpen. In het tweede geval is niet alleen je hoofd, maar ook je hart bij het leren betrokken geweest. Vervolgens is het zaak om het geleerde toe te gaan passen. Deze stap wordt regelmatig overgeslagen, waardoor je wel kennis, maar geen ervaring en het bijbehorende zelfvertrouwen opdoet. Kennis op zich heeft weinig waarde, slechts wanneer we haar toepassen geeft zij ons rijkdom. Is het geleerde onderdeel geworden van je gewoontegedrag? Dan kun je het altijd nog aan anderen doorgeven. Wat kun je in dat opzicht leren van de docent?
Je kunt deze barrière doorbreken door ongemak te omarmen. Stel jezelf vragen zoals: ‘Begrijp ik wat er wordt gezegd?’, ‘Doe ik er al iets mee in de praktijk?’ en ‘Geef ik het al door?’. Het gevoel van ongemak dat hierdoor kan ontstaan is geen teken van falen, maar een noodzakelijk onderdeel van groei. Neurowetenschappelijk onderzoek laat zien dat ons brein nieuwe neurale verbindingen vormt wanneer het wordt blootgesteld aan uitdagingen. Dit betekent dat elke keer dat je iets nieuws probeert of een moeilijke taak aanpakt, je brein letterlijk verandert en sterker wordt.
In een slim opgezet experiment bestudeerden psychologen Kaitlin Woolley en Ayelet Fishbach honderden mensen die improvisatie-comedy-cursussen volgden en gaven daarbij willekeurig toegewezen doelen mee. De deelnemers die dit het langst volhielden en de meest creatieve risico’s namen, waren degenen die het advies hadden gekregen om zich opzettelijk ongemakkelijk te voelen. ‘Je doel is om je ongemakkelijk te voelen… dat is namelijk een teken dat de oefening werkt’, aldus de instructies. Zodra mensen ongemak zagen als een teken van groei, werden ze gemotiveerd om buiten hun comfortzone te treden.[3]
Ongemak is ook een teken dat je jouw grenzen verlegt. Het ontplooien van jezelf kan de amygdala activeren, het hersengebied dat betrokken is bij angst en stress. Door deze situaties bewust op te zoeken, train je je brein om beter om te gaan met onzekerheid en spanning. Dat leidt tot meer mentale veerkracht en zelfvertrouwen. Kortom, ongemak is niet iets om te vrezen, maar een krachtige katalysator voor groei. Door het te omarmen, activeer je niet alleen nieuwe competenties, maar ontwikkel je ook de mind-set en vaardigheden om ze te laten excelleren.
3. Angst versus de moed om te falen
De derde en laatste barrière die leerproces blokkeert is angst. Bijvoorbeeld de angst om af te gaan, de angst om tekort te schieten of de angst om fouten te maken. Angst consumeert het werkgeheugen in je brein waardoor er minder bandbreedte overblijft om nieuwe informatie te verwerken.
Deze preventiegerichte focus is gericht op veiligheid, plicht en het voorkomen van fouten. Terwijl een promotiegerichte focus de kans vergroot op groei, winst en progressie. Leren wordt vaak gezien als een proces van herkennen, corrigeren en het voorkomen van fouten. Maar veel experimenten hebben aangetoond dat als je ergens echt goed in wilt worden, je niet moet streven naar minder fouten, maar juist naar méér fouten. Hoe werkt dit precies? De fouten die we in het begin maken helpen ons brein om het juiste antwoord te onthouden en motiveren ons om te blijven leren. Hierdoor leren onze hersenen welke wegen heilloos zijn en welke tot succes leiden.
Wanneer studenten nieuwe informatie leren, zullen ze minder snel fouten maken tijdens toetsen als ze de opdracht krijgen om te gokken voordat ze het goede antwoord krijgen.[4] Toen negentig mensen werden getraind in het gebruik van een computerprogramma, werd bij de helft de nadruk gelegd op het voorkomen van fouten en de andere helft leerde juist om met fouten om te gaan tijdens de training. De groep die was aangemoedigd om meer fouten te maken, bleken meer zelfvertrouwen te hebben en konden de software sneller en beter gebruiken.[5]
Je kunt deze barrière dus doorbreken door zoveel mogelijk fouten te maken. Bijvoorbeeld: stel een vraag die misschien dom overkomt, oefen een vaardigheid die je nog niet beheerst of maak een proefexamen voordat je hebt geleerd. Als we gestimuleerd worden om fouten te maken, maken we er uiteindelijk minder. Sterker nog: de enige manier om beter om te leren gaan met fouten, is door veel fouten te maken. Hoe eerder wij moeilijkheden en tegenslagen ervaren, hoe beter we zijn voorbereid op onvermijdelijke obstakels op onze weg.[6] De meest succesvolle mensen zien tegenslag niet als een struikelblok, maar als een opstapje tot grootsheid. Vroegtijdige mislukking is vaak de aanjager van ideeën die tot de transformatie van industrieën, recordwinsten en carrières leiden. Zo werd Walt Disney ontslagen door een krantenbaas omdat hij niet creatief genoeg zou zijn. De Beatles werden opzijgezet door een platenbaas die hen vertelde dat gitaargroepen uit waren. En Michael Jordan werd op de middelbare school uit het basketbalteam gezet vanwege een gebrek aan talent.
Toepassing
Beantwoord de onderstaande vragen voor jezelf als je deze lessen wilt toepassen op de opleiding die je gaat volgen:
- Welke barrière herken jij het meest bij jezelf? Is dat kritiek, herkenning of angst? Op welke momenten steekt dit de kop op?
- Welke doelen kun je tijdens deze opleiding stellen om deze barrière te slechten? Welke experimenten zou je kunnen doen?
- Met wie kun je jouw plan delen zodat de kans op succes toeneemt?
Eindnoten:
[1] Podsakoff et al, 2007, 438-454. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17371090/
[2] Woolley & Fishbach, 2022, 5010-5023. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4014975
[3] Dweck et al, 2019, 364-369 en Dweck et al, 2022, 18-32. https://experts.arizona.edu/en/publications/teacher-mindsets-help-explain-where-a-growth-mindset-intervention.
[4] Metcalfe, 2017, 465-489. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27648988/
[5] Lorenzet et al, 2005, 301-322. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/hrdq.1141
[6] Ben-Shahar, The Persuit of Perfect, 2009, 22.
- Meer informatie
Over de auteur
Ronald van der Molen (1973) is oprichter van Transformatio, initiatiefnemer van VitalforWork en docent bij diverse Executive Programs van de Erasmus Universiteit waaronder De Betekenis van Rijkdom. Zijn levensvisie is: verbinding stimuleren zodat mensen gaan floreren. Vanuit deze visie begeleidt hij bedrijven en leidinggevenden die een transitie willen doormaken. Daarnaast verzorgt Ronald inspiratiesessies over leiderschap en bevlogenheid. Tijdens zijn programma’s en presentaties gebruikt hij graag wetenschappelijke inzichten en lessen uit de natuur zodat er duurzame resultaten ontstaan. Hij geniet ervan als eikels in bomen veranderen. J Ronald schreef meerdere boeken, waaronder ‘Het Bevlogen Brein’ (2025) en de bestseller ‘De kracht van organisch leiderschap’ (genomineerd voor Managementboek van het Jaar 2019).
