In deze editie van PhD Stories van Erasmus School of History, Culture and Communication (ESHCC) spreken we met buitenpromovendus Peter van der Zant over zijn promotieonderzoek naar het concept ‘publieke waarde’ van amateurkunst. Hij laat zien dat er in Nederland over het algemeen verrassend positief wordt gedacht over de waarde van amateurkunst voor de samenleving, ook door burgers die zelf geen kunsten beoefenen.
Amateurkunst is een populaire vorm van vrijetijdsbesteding in Nederland. Ongeveer de helft van de Nederlandse bevolking doet in haar vrije tijd aan artistieke, muzikale of creatieve activiteiten. Bovendien genieten miljoenen Nederlanders – bewust of onbewust – van amateurkunst door festivals, tentoonstellingen en voorstellingen te bezoeken of door televisie te kijken (talentenshows) en sociale media te volgen.
Maar hoe waarderen we amateurkunst in Nederland eigenlijk? En hoe draagt deze waardering bij aan een duurzaam beleid ter ondersteuning van amateurkunstbeoefening? In zijn proefschrift, dat hij op 2 oktober 2025 verdedigde, geeft Peter van der Zant antwoord op deze vragen.
Duurzame onderbouwing van beleid
Sinds de Tweede Wereldoorlog stimuleert de overheid amateurkunst. In de praktijk hangt het beleid echter vaak af van het belang dat individuele beleidsmedewerkers en politici aan amateurkunst hechten. “Mijn proefschrift onderzoekt of het beleid van overheden, maar ook het beleid van instellingen en cultuurfondsen die amateurkunst ondersteunen, op een meer duurzame manier kan worden onderbouwd door gebruik te maken van het concept ‘publieke waarde’, vertelt Van der Zant. “Het gaat er bij dit concept altijd om dat de opvattingen van alle betrokkenen in kaart worden gebracht, niet alleen van politici of experts, maar ook van gewone burgers; zij maken immers als belastingbetaler (of als donateur van fondsen) eventuele ondersteuning financieel mogelijk”.
Geen linkse hobby of elitaire bezigheid
Om erachter te komen welke opvattingen burgers hebben over amateurkunst, heeft Van der Zant een representatief internetpanel van ruim 400 amateurkunstenaars en ongeveer 900 andere burgers geraadpleegd. Zij vulden een vragenlijst in over de (publieke) waarde van amateurkunst.
Wat betreft de amateurkunstenaars blijkt uit het onderzoek dat amateurkunst zeker geen linkse hobby of elitaire bezigheid is. Amateurkunstenaars blijken – net als de rest van de bevolking - iets vaker (matig) rechts dan (matig) links georiënteerd te zijn. Ze zijn gemiddeld iets hoger opgeleid dan andere burgers, maar hun inkomen is iets lager, deels omdat ze minder vaak fulltime werken. Zij vinden dat hun kunstbeoefening niet alleen van waarde is voor henzelf, maar ook voor de samenleving.
Opmerkelijk is dat ook meer dan twee derde van de burgers die zelf geen amateurkunst beoefenen, vindt amateurkunst niet alleen belangrijk voor de amateurkunstenaar zelf, maar ook voor het publiek en de samenleving. Zij vinden het dan ook belangrijk dat de overheid goede voorzieningen voor amateurkunstenaars biedt. Bijna de helft is zelfs bereid om financieel bij te dragen aan dergelijke voorzieningen, ook al maken ze er zelf geen gebruik van. Bij de mate van bereidheid om financieel bij te dragen, is er wel een opvallend verschil tussen burgers die meer links georiënteerd zijn en burgers die meer rechts georiënteerd zijn; hoe meer links, hoe groter de bereidheid om mee te betalen.
Missiegedreven rol voor de overheid
Nederlanders staan dus niet onwelwillend tegenover amateurkunst. Alleen op het punt van de mate van overheidsbemoeienis en financieel bijdragen daaraan is er een duidelijk verschil tussen ‘links’ en ‘rechts’. Van der Zant pleit er daarom voor, om voorafgaand aan het debat tussen voor- en tegenstanders van subsidies voor kunst en cultuur, eerst de publieke waarde van (amateur)kunst vast te stellen met alle belanghebbenden. Dat zijn overheden, ondersteunende instellingen, cultuurfondsen, de (amateur)kunstenaars zelf, maar ook burgers in het algemeen. Vervolgens kan men bespreken hoe alle betrokken partijen aan het realiseren van deze maatschappelijke waarde kunnen bijdragen. De rol van de overheid is vooral om partijen bij elkaar te brengen, overleg te voeren, een lange-termijn visie te ontwikkelen en te zorgen voor een goede taakverdeling.
Die benadering komt niet uit de lucht vallen. Van der Zant is geïnspireerd door de publicaties van de beroemde Italiaans-Amerikaanse econome Mariana Mazzucato. Zij benadrukt in haar werk de vaak onderschatte rol van de overheid in innovatie, zoals zichtbaar in door de overheid gefaciliteerde technologieën achter de iPhone. Ze stelt dat overheden wel grote risico’s nemen, maar door belastingontwijking van bedrijven onvoldoende profiteren van succesvolle innovaties. Ze betoogt dat grote maatschappelijke uitdagingen – zoals klimaat, water en mobiliteit – vragen om missiegedreven beleid en een actievere overheid, omdat het traditionele neoliberale model, waarin de overheid alleen optreedt bij tekortkomingen in de markt, tekortschiet.
Amateurkunst is vanzelfsprekend
Van der Zant realiseert zich door zijn onderzoek dat amateurkunst zo aanwezig is in de samenleving dat burgers het nauwelijks meer opmerken. “De meeste mensen realiseren zich niet hoe vaak zij in aanraking komen met uitingen van amateurkunst in de openbare ruimte, op TV of op sociale media. Amateurkunst in de samenleving kun je wat dat betreft vergelijken met wat water voor een vis is. Het is gewoon vanzelfsprekend.”
Het concept ‘publieke waarde’ doet in elk geval op verschillende plekken een belletje rinkelen. Van der Zant: “Ik heb al verschillende verzoeken gekregen om lezingen of presentaties te geven bij gemeenten en culturele organisaties. Ik ben ook van plan om een aantal artikelen te publiceren. Bovendien werk ik aan een handleiding voor beleidsmedewerkers Cultuur van gemeenten en provincies om het concept publieke waarde in de praktijk toe te passen.”
- Onderzoeker
