Onbewust hebben we allemaal een gekleurde of specifieke bril op als we naar maatschappelijke ontwikkelingen kijken, betuigt Jiska Engelbert, Universitair hoofddocent Media en Cultuur (Erasmus School of Social and Behavioral Sciences). Bijvoorbeeld als je het hebt over armoede, het klimaat, maar ook het conflict in het Midden-Oosten. Met haar team ‘Public Issues and Imaginaries’ spant zij zich in om mensen anders te leren kijken.
Je bent sinds maart 2023 teamleider bij ‘Public Issues and Imaginaries’. Wat doen jullie daar precies?
“Ons begrip van onderwerpen zoals politiek, sociale ongelijkheid, economie en klimaatverandering zijn door de jaren sterk gevormd door bestaande frames en machtsverhoudingen. Neem armoede bijvoorbeeld. Nu is het dominante kader dat mensen die in armoede leven, zelf meer moeten doen. Maar de olifant in de kamer is: hoe kan het dat we in een maatschappij zijn terechtgekomen waarbij de kloof tussen arm en rijk groeit en waar ook de kansenongelijkheid alleen maar toeneemt? Wij willen bijdragen aan de bewustwording dat we vanuit specifieke brillen naar dit soort onderwerpen kijken. En, cruciaal, wij willen een andere lens aanreiken, zodat beleid en onderzoek op een andere manier kan worden vormgegeven.”
‘Een andere lens aanreiken’ klinkt mooi. Hoe doen jullie dat?
“Dat begint met laten zien dat je een gekleurde bril op hebt. Daarvoor is het cruciaal om in je analyse te laten zien hoe bestaande machtsstructuren van invloed zijn op onze zienswijze. Pas wanneer je je bewust bent van hoe die bril je blik vormt en visie belemmert, kun je andere visies en zienswijzen gaan verbeelden. In de wetenschap zie je dat ook. Daar ligt nu sterk de nadruk op datagedreven en oplossingsgericht onderzoek. Maar onderzoek biedt geen quick fix en vraagt eerst ook grondige analyse van het daadwerkelijke probleem. En niet zozeer van het probleem waar we gemakshalve vanuit gaan. Ik denk dat deze werkwijze vooral komt door het systeem van wetenschap bedrijven. Denk aan het soort onderzoek dat gefinancierd wordt of hoe je carrière kunt maken als academicus.”
Jullie zijn veel betrokken bij ontwikkelingen in Rotterdam. Hoe kun je als onderzoeker iets betekenen voor de stad?
“Ik vind het heel belangrijk om niet alleen te kijken waar je goed in bent, maar ook waar je van toegevoegde waarde kan zijn. Dat betekent dat we als onderzoekers de stad en haar bewoners niet als interessante data voor onze publicaties zien, maar het als onze plicht zien om echt iets te betekenen. Niet vanuit ‘ons’ idee van wat goed voor anderen is, maar op basis van de ideeën van bewoners zelf. Zo zijn we betrokken geweest bij het opzetten van een jeugdhonk in IJsselmonde. Daar hebben we gesprekken mogelijk gemaakt tussen de informele partners, zoals buurtinitiatieven en de jongeren zelf en formele partners, zoals de gemeente. Die werelden worden vaak in de politiek van gemeentelijke aanbesteding ver uit elkaar gehouden. Een filmmaker vond dat proces zo interessant dat hij dat wilde vastleggen. De documentaire ‘Recht op Reyenoord’ is eind november in première gegaan.”
Je hebt ook samen met onder meer Jeff Handmaker, Willem Schinkel en Isabel Awad deelgenomen aan teach-ins op de universiteit over het conflict in het Midden-Oosten. Kun je daar meer over vertellen?
“We wilden graag onafhankelijke en betrokken duiding geven van het conflict. We voelden dat dit onderwerp erg leeft en wilden mensen nader tot elkaar laten komen op de campus. Tijdens de teach-in kon iedereen een perspectief delen op de oorlog in Gaza, maar wel volgens met elkaar vastgestelde kaders. Zo mocht je bijvoorbeeld nooit op de persoon spelen en was er voor Islamofobie of antisemitisme absoluut geen ruimte. Op deze manier merk je dat meer begrip rondom de impasse ontstaat. Dat het een complex onderwerp is, wil niet zeggen dat je niets mag vinden van het conflict. Dat was ook ons advies aan Minister Dijkgraaf van Onderwijs en Wetenschap, met wie Jeff en ik twee keer in gesprek zijn gegaan: Houd het conflict niet buiten de collegezaal, maar maak het juist onderwerp van gesprek.”
Hoe kijk je als cultuur- en mediawetenschapper naar het conflict?
“Ik denk dat er nooit echt ruimte geweest is om dit conflict goed te duiden. Wanneer je het nieuws keek, was het dominante frame: Israël wordt bedreigd door terroristen en heeft het recht zich te verdedigen. Nu pas zie je dat het beeld begint te kenteren en dat het ongemak toeneemt naarmate het leed in Gaza meer zichtbaar wordt. Ik zag laatst bij NOS op 3 een explainervideo, waarbij het conflict in tien minuten wordt uitgelegd. In de video komt de ontstaansgeschiedenis van Israël aan bod en de rol die het westen daarin heeft gespeeld. Too little en too late, denk ik dan. Als wetenschapper wil ik laten zien hoe de geschiedenis ertoe heeft bijgedragen dat er nu zoveel mensen lijden.”
- Onderzoeker
- Meer informatie
Dit interview maakt onderdeel uit van Spark. Met deze interviews willen we aandacht geven aan de positieve impact die het onderwijs en onderzoek van de facuteit hebben op de samenleving. De verhalen in Spark geven een inkijkje in waar ESSB-studenten, alumni, medewerkers en onderzoekers warm van worden.