Promotie B. (Blaž) Remic

Proefschrift in het kort:

Wat motiveert mensen om iets te doen? Wat zijn de implicaties voor economische analyse, gebaseerd op prikkels, van intrinsieke motivatie? Economen accepteren inmiddels dat een antwoord op deze vraag moet worden gezocht op het snijvlak van economie en psychologie, maar de precieze relatie tussen economie en psychologie is nog onduidelijk. Deze dissertatie begint vanuit de vaststelling dat de opkomst van de gedragseconomie betekent dat het niet langer de vraag is of psychologie nu wel of niet in de economie hoort. De relevante kwestie is wat voor soort psychologie zijn weg vond naar de economie, en of dit de juiste en meest geschikte vorm van psychologie is voor economische analyse.

Aan het begin van het proefschrift betoog ik dat economen twee fundamenteel verschillende soorten gedragseconomie ontwikkelden, elk gebaseerd op een ander soort psychologie. Wat ik Type I gedragseconomie noem is een benadering die anomalieën probeert te identificeren in de toepassingen van de standaard rationele keuzetheorie. De meest voor de hand liggende voorstanders zijn Herbert Simon, Daniel Kahneman en Richard Thaler. In tegenstelling daarmee gaat Type II niet uit van de premisse dat de theorie van de rationele keuze beschrijvend onjuist is en we dus een correctie nodig hebben, maar van de premisse dat rationeel instrumenteel handelen niet leidt tot voldoening en persoonlijke groei. Voorbeelden
hiervan zijn te vinden in het werk van Tibor Scitovsky en Bruno Frey. Afgezien van verschillen in theorie en analyse, verschillen de twee typen aanzienlijk in hun normatieve implicaties. Gedragseconomie Type I gaat over de bevrediging van 'echte' voorkeuren, vrij van cognitieve vooroordelen en andere psychologische beperkingen. Gedragseconomie Type II gaat over de behoefte om de innerlijke autonomie en identiteit tot uitdrukking te brengen, waarbij economische kosten en baten op een tweede plaats komen.

Het overkoepelende thema van de volgende hoofdstukken is dat een ander soort gedragseconomie zowel mogelijk als nodig is. De gedragseconomie die ik voorstel is niet uitsluitend gericht op de cognitieve capaciteiten en behoeften van het individu, maar gebaseerd op het feit dat mensen zijn ingebed in een sociale wereld. Door deze inbedding serieus te nemen, moeten we rekening houden met de verstrengeling van individuen en hun sociale en institutionele omgeving. Dit is een perspectief dat zich bevindt op het gebied van sociale interacties, tussen de twee uitersten van Type I's instrumentaal perspectief en Type II's expressief perspectief. Het resoneert met Kenneth Boulding's gedenkwaardige citaat dat “economic man is a clod, heroic man is a fool, but somewhere between the clod and the fool, human man, if the expression may be pardoned, steers his tottering way” (Boulding, 1969, p. 10). Mensen die tussen deze twee uitersten leven, handelen en interacteren door en met de hulp van hun institutionele en sociale omgeving. Bij het uitzoeken wat
het juiste is om te doen, worden ze niet alleen geleid door hun innerlijke impulsen, of door te reageren op een externe standaard van rationeel handelen, maar vooral door een constant proces van ontdekken en leren–door interactie met elkaar en met hun omgeving–over hoe de situatie op de juiste manier kan worden geëvalueerd. Om dit te bestuderen, hebben we weinig aan een gedragseconomie die puur redeneert vanuit individuele cognitie of van individueel psychologisch welzijn. We hebben de gedragseconomie van sociale interactie nodig. Een benadering die zich richt op de studie van intersubjectieve betekenis en voortbouwt op een inzicht uit de recente cognitieve wetenschap dat individuele geesten en hun omgeving epistemisch en ontologisch verstrengeld zijn.