Zorgaanbieders kunnen veel meer samenwerken dan ze nu doen. "Je ziet nu nog te vaak een reflex bij zorgbestuurders die zeggen dat ze wel willen samenwerken, maar dat het niet mag van de ACM", zegt Marco Varkevisser, hoogleraar Marktordening in de Gezondheidszorg bij Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM).
Varkevisser deed hier onderzoek naar en hieruit blijkt dat de ACM-richtlijnen veel meer mogelijkheden bieden dan wat bestuurders denken wat er mogelijk is. "Het is natuurlijk ook lastig want je kunt samenwerkingen niet vooraf aan de ACM voorleggen om te toetsen. Er blijft dus altijd enige onduidelijkheid", geeft de hoogleraar toe. "Maar met name als het gaat om de Juiste Zorg op de Juiste Plek zijn er heel duidelijke richtlijnen en criteria. Dan kan het nog zijn dat de ACM achteraf zegt dat de samenwerking te ver gaat, maar als je je aan de vooraf aangegeven criteria houdt, krijg je daar geen boete voor."
Risico’s zijn minder groot
"Kortom, mits goed doordacht én onderbouwd zijn de risico’s van samenwerking voor zorgbestuurders minder groot dan veelal gedacht. Het is dan uiteraard wel belangrijk om geen dingen te doen die evident niet mogen, zoals prijsafspraken of de markt verdelen. Maar met het oog op de toekomst staan de mededingingsregels gewenste vormen van samenwerking niet onnodig in de weg. De klassieke tegenstelling van marktwerking tegenover samenwerking is dan ook een te simpele voorstelling van zaken", aldus Varkevisser.
Trage contractering
Door de trage contractering ontstaat ook voorzichtig weer kritiek op de marktwerking in de zorginkoop. Volgens Varkevisser is er geen makkelijke oplossing om die trage contractering vlot te trekken zonder dat er weer andere problemen ontstaan. Een harde deadline om de contractering rond te hebben, werkt bijvoorbeeld in het voordeel van de zorgaanbieders. "Omdat die dan tot het laatste moment kunnen wachten en weten dat verzekeraars op een bepaald moment onder druk komen te staan om toe te geven. Je wilt eigenlijk naar een oplossing waarin contractering voor beide partijen de meest aantrekkelijke optie is zonder dat het een van beide partijen in een machtspositie zet."
Zorgplicht
Contractering is een belangrijke manier om verandering in de zorg te bewerkstelligen, vervolgt Varkevisser. "Het moet uiteindelijk ook kunnen dat wanneer aanbieders niet in een bepaalde richting mee willen zij geen contract krijgen en dat er niet nog een andere route is waarmee zij alsnog de zorg vergoed krijgen." Tegelijkertijd is het belangrijk dat zorgverzekeraars zich houden aan de zorgplicht en dat de NZa daar strikt toezicht op houdt. "Dus niet alleen eenzijdig de discussie voeren dat contracten belangrijk zijn en geen contract geen vergoeding betekent. Daar komt automatisch in het kielzog mee de zorgplicht voor verzekeraars en het toezicht hierop door de NZa. Tezamen met de onderlinge concurrentie op de zorgverzekeringsmarkt zou dat voor genoeg checks and balances moeten zorgen."
Op de vraag of die zorgplicht nu wel gehandhaafd wordt, antwoordt Varkevisser: "Daar kun je een discussie over hebben. Verzekeraars doen aan wachttijdbemiddeling, maar tegelijk zien we bijvoorbeeld in bepaalde delen van de ggz de wachttijden oplopen. Het lastige is om te beoordelen of je dan kunt zeggen dat verzekeraars meer zorg moeten inkopen of dat er te veel relatief eenvoudige zorg wordt verleend en er hierdoor te weinig budget en capaciteit overblijft voor de complexere en dus duurdere zorg."
Personeelstekorten
Tegelijkertijd komen de personeelstekorten als een brommer van rechts hier tussendoor. "Op het moment dat er schaarste aan personeel is en er in de praktijk weinig tot niks te kiezen valt, kun je als zorgverzekeraar niet om bepaalde zorgaanbieders heen. Het is dus ook goed om te onderzoeken hoezeer de schaarste aan personeel een goed functionerende zorginkoopmarkt in de weg staat en hoe dit op te lossen."
Dat betekent niet dat de zorg afscheid moet nemen van de marktwerking die er is. "Ik zou er wel beducht voor zijn om alle marktwerking eruit te halen", benadrukt de hoogleraar. "Hiermee creëer je nieuwe problemen en het probleem van de personeelsschaarste en de groeiende zorguitgaven zijn niet opgelost als je kiest voor een ander model. Ook zorgstelsels die helemaal geen marktwerking kennen, hebben dezelfde problemen. Maar tegelijk zal de marktwerking ook niet de oplossing zijn voor deze problemen."
Dit artikel is geschreven door Wilbert Zuil voor Zorgvisie.
- Professor