Het ministerie van VWS, de Nederlandse Zorgautoriteit en Zorginstituut Nederland zullen vaker knopen moeten doorhakken in dossiers waar het zorgveld zelf in overleg niet in uitkomt, vindt een groep wetenschappers van Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM). “Wij zijn van mening dat het een illusie is dat je de lastige keuzes altijd met elkaar in goed onderling overleg gaat maken”, zegt hoogleraar Marco Varkevisser. Om het zorgstelsel houdbaar te houden, zijn ook bindende gezondheidsdoelen nodig, vinden zij.
In het onderzoek beschrijven de wetenschappers, naast Varkevisser ook Erik Schut, Frédérique Franken en Stéphanie van der Geest, de kracht en zwaktes van het Nederlandse zorgstelsel en waar verbeteringen mogelijk zijn. Zij voerden hun onderzoek uit in opdracht van het internationale Partnership for Health System Sustainability and Resilience (PHSSR), dat als doel heeft de crisis- en toekomstbestendigheid van zorgstelsels wereldwijd te verbeteren.
Concentratie kinderhartchirurgie
Een van de uitdagingen in Nederland die ook tijdens de pandemie soms bovenkwam, is het gefragmenteerde en gedecentraliseerde zorgveld. Soms is juist een centrale partij nodig. Dan gaat het om het IZA, maar ook de verduurzaming van de zorg. Varkevisser wijst ook naar de rol van VWS bij de concentratie van de kinderhartchirurgie. “Je kunt tientallen jaren met elkaar praten over hoe we dat concentreren en waar. Als je er niet uitkomt, zal er toch op een bepaald moment een partij moeten zijn die een knoop doorhakt. Als het gaat om een echt lastige en maatschappelijk gevoelige keuze, zal het altijd de minister van VWS zijn als systeemverantwoordelijke. Maar dan natuurlijk wel in overleg met de Tweede Kamer.”
Andere terreinen waar nu gekeken wordt naar concentratie zijn oncologie en hart- en vaatziektes.
Financiële implicaties
Een ander voorbeeld is de verplaatsing van zorg van de tweede lijn naar de eerste lijn. “Ook dat komt niet altijd even makkelijk van de grond omdat dat ook financiële implicaties heeft voor de ziekenhuizen, die budgetten gaan kwijtraken. Dan worden de gesprekken al een stuk moeilijker dan wanneer het gaat over hoe we de zorg met elkaar beter kunnen maken. Maar we moeten toch meters maken en niet te lang in een impasse blijven hangen. Dat is toch wel een van de tekortkomingen in het huidige stelsel.”
Maar dat gefragmenteerde en gedecentraliseerde zorgstelsel heeft daarnaast ook heel veel voordelen, merkt Varkevisser op. Bijvoorbeeld als het gaat om de betrokkenheid van partijen in de zorg. “Maar op het moment dat je veranderingen teweeg wilt brengen, dan zullen er toch knopen moeten worden doorgehakt en pijnlijke keuzes moeten worden gemaakt waar niet iedereen zich in zal kunnen vinden. Dan is dat gedecentraliseerde model kwetsbaar.”
Bindende gezondheidsdoelen
Een ander punt in het onderzoek is preventie. Bindende gezondheidsdoelen zijn wat betreft Varkevisser nodig. “Als je echt werk wilt maken van preventie en een betere gezondheid, dan moet de vrijblijvendheid voorbij zijn en moet je komen met bindende doelen.” Dat betekent bijvoorbeeld dat het kabinet werk moet maken van een suikertax en andere stevigere maatregelen.
“Ik snap dat het iets is waar politici op dit moment heel huiverig voor zijn, ook omdat we zien hoe bindende doelen rond het stikstofbeleid kunnen werken. Maar we zitten nu in een situatie waarin je toch eigenlijk steeds moet constateren dat de doelen die je met elkaar stelt niet helemaal gehaald worden. En dat is jammer. Ook omdat een betere gezondheid op termijn een cruciale bijdrage kan leveren aan het verminderen van de zorgvraag.” Dit is iets wat een integrale kabinetsvisie vraagt, vindt de hoogleraar. Veel van de voordelen van preventie vinden ook buiten de zorg plaats en dus blijft het lastig om preventie alleen vanuit de gezondheidszorg te financieren.
Scepsis over kabinetsbeleid
Vraag is ook of mensen wel beïnvloed willen worden. Tijdens de coronapandemie ontstond enorme scepsis over het kabinetsbeleid. Als econoom denkt Varkevisser dat prijsprikkels hier het juiste instrument voor zijn; hij verwijst hiervoor naar het tabaksbeleid. “Uiteraard leidt dat al snel tot weerstand bij sommige mensen. Deels is het natuurlijk paternalistisch. Maar aan de andere kant worden de zorguitgaven die het gevolg zijn van een ongezonde leefstijl voor het overgrote deel collectief gefinancierd. En daarmee is preventie uiteindelijk ook een collectieve verantwoordelijkheid en niet louter een individuele keuze.”
Dit artikel, geschreven door Wilbert Zuil, verscheen 9 mei 2023 op de website van Zorgvisie.
- Professor
- Professor
- Promovendus
- Universitair Docent