De faculteitscolloquia beogen het brede, wijsgerige terrein van de Erasmus School of Philosophy (ESPhil) te bestrijken, zowel in de analytische en continentale filosofie als in de geschiedenis van de filosofie. In deze vijfde sessie van 2022-2023 zal Wim Vanrie (Universiteit Gent) spreken over de spanning tussen leegte en betekenis in tautologieën à la Wittgenstein.
In de Tractatus beweert Wittgenstein dat alle logische stellingen tautologieën zijn, zoals "het regent of het regent niet" en "als het zowel waar is dat als het regent, de straten nat worden, als dat het regent, dan worden de straten nat". Volgens de Tractatus zijn dergelijke tautologieën inhoudsloos. Ze zijn inhoudsloos waar, voor zover ze door een willekeurige propositie worden ingegeven. Hieruit lijkt te volgen dat ze allemaal identiek zijn, zodat er in wezen slechts één logische tautologie bestaat. Tegelijkertijd lijkt Wittgenstein echter toe te staan dat verschillende tautologieën verschillende rollen vervullen in onze inferentiepraktijken. Zo bezien moeten er toch veel verschillende tautologieën zijn.
Het doel van deze lezing is deze spanning te onderzoeken. Een standaardmanier om dit op te lossen is het beruchte zeggen/tonen onderscheid van de Tractatus. Het zegt dat - hoewel alle tautologieën hetzelfde zeggen, namelijk niets - ze toch verschillende dingen laten zien. Aan de hand van een verhelderende discussie van Jean-Philippe Narboux zal ik betogen dat deze oplossing berust op een misverstand over de aard van het Tractarische tonen. In feite is de dualiteit van tautologieën als één en vele inherent aan de opvatting die de Tractatus draagt over tonen, die zelf een dualiteit inhoudt tussen wat ik 'logisch tonen' en 'duidelijk maken' zal noemen. Hoewel wat zich in een tautologie toont steeds hetzelfde is, kunnen verschillende tautologieën niettemin dienen om verschillende logische relaties tussen proposities duidelijk te maken. Alleen als we zien hoe deze begrippen van 'tonen' en 'verduidelijken' samengaan, kunnen we de opvatting van de Tractatus over logica goed begrijpen.
Wim Vanrie is postdoctoraal onderzoeker filosofie aan de Universiteit Gent, België. Hij schreef zijn proefschrift aan de Universiteit Gent over Frege's opvatting van de logische categorieën en hun opheldering. Meer in het algemeen richt zijn onderzoek zich op de geschiedenis van de analytische filosofie, voornamelijk op onderwerpen die verband houden met de filosofie van de logica. In zijn vrije tijd eet Wim graag taarten.