Milieucriminaliteit is een vorm van criminaliteit die vaak nog onopgemerkt blijft, maar grote gevolgen heeft voor zowel het milieu als de mensen die eronder lijden. Slachtoffers van deze vorm van criminaliteit krijgen weinig erkenning, terwijl de schade die zij ondervinden vaak ingrijpend is. Lieselot Bisschop, hoogleraar Publieke en Private Belangen, en Karin van Wingerde, hoogleraar Corporate Crime and Governance, beiden verbonden aan Erasmus School of Law, pleiten voor meer aandacht voor deze slachtoffers. Samen doen zij onderzoek naar milieucriminaliteit en de schade die daarmee gepaard gaat. Dat leidde tot een interview in Trouw en een lezing bij het Fonds Slachtofferhulp. In de krant Trouw vertelt Bisschop dat slachtoffers van milieucriminaliteit nog geen erkenning krijgen, niet worden geloofd door lokale overheden en vaak van het kastje naar de muur gestuurd worden. Tijdens een lezing bij het Fonds Slachtofferhulp laat Van Wingerde zien dat dergelijke situaties vaak tientallen jaren voortduren. Volgens hen is het belangrijk dat daar verandering in komt.
Vergunde vervuiling
Een belangrijk aspect van milieucriminaliteit is de zogenoemde ‘vergunde vervuiling’. Dit verwijst naar situaties waarbij bedrijven binnen de wettelijke kaders blijven, maar toch schadelijke stoffen lozen. In zulke gevallen weten slachtoffers vaak niet eens dat ze schade lijden. Om milieucriminaliteit, en dus ook vergunde vervuiling, aan te pakken zijn volgens Bisschop hervormingen nodig. “Het lijstje van hervormingen is lang”, zegt ze, “maar een belangrijke stap is het krijgen van een beter beeld van de ervaringen van slachtoffers en de combinaties van emissies waaraan we blootgesteld worden.” Daarnaast geven Bisschop en Van Wingerde aan dat we moeten leren van eerdere gevallen van milieucriminaliteit en -vervuiling om te begrijpen welke mechanismen deze problemen hebben aangewakkerd en in stand gehouden. Dit helpt bij het bepalen welke verbeteringen nodig zijn in het toezicht. “Ons onderzoek heeft laten zien dat de asymmetrie in kennis over industriële processen, producten en technieken tussen bedrijven en overheid een belangrijke rol speelt bij milieuvervuiling. Hoe kunnen we in toezichtprocessen de nodige checks en balances inbouwen om die asymmetrie tegen te gaan?”
Obstakels voor erkenning
Volgens Bisschop is het grootste obstakel voor slachtoffers van milieucriminaliteit dat milieuschade meestal niet meteen zichtbaar is. “Milieuschade is vaak onzichtbaar, pas na langere tijd duidelijk en het is vaak erg moeilijk vast te stellen hoe een bepaald gedrag met eventuele schade verband houdt”, legt ze uit. “Bovendien zijn er zo veel verschillende manieren waarop iemand mogelijk schade ondervindt: fysiek, financieel, emotioneel.” Bisschop legt uit dat verschillende vormen van schade die iemand kan ondervinden vaak moeilijk te identificeren en vast te stellen zijn. Daarbij komt ook nog kijken dat milieuschade vaak een combinatie van factoren is, waardoor het moeilijk is de schade terug te voeren naar een specifieke oorzaak of een verantwoordelijk bedrijf.
Sociale ongelijkheid
Bisschop en Van Wingerde zien milieucriminaliteit als een vorm van sociale ongelijkheid. Veel vormen van milieucriminaliteit zijn het resultaat van gedrag van economische en politieke actoren die financieel profiteren van milieuschadelijk handelen. “De negatieve gevolgen worden vervolgens door de maatschappij als geheel gedragen, maar daarbij worden burgers met minder financieel of sociaal kapitaal om zich te verweren of te beschermen harder getroffen.”
De rol van macht
Een belangrijk onderdeel van de onzichtbaarheid van slachtoffers van milieucriminaliteit is, tot slot, macht. “Ons onderzoek naar industriële vervuiling laat zien dat economische belangen vaak decennialang tegen andere maatschappelijke belangen, zoals milieu en gezondheid werden afgewogen en een hogere prioriteit kregen. Economische en politieke macht zijn dus onlosmakelijk verbonden met sociaal schadelijk gedrag zoals milieucriminaliteit,” vertellen Bisschop en Van Wingerde. Dat blijkt ook uit onderzoek van de Onderzoeksraad voor Veiligheid in 2023, waarin werd gesteld dat de belangen van milieu en gezondheid onzichtbaar zouden zijn gebleven als burgerbewegingen, NGO’s en onderzoeksjournalisten zich er niet voor hadden ingezet.
Erkenning van slachtoffers
Fonds Slachtofferhulp is een organisatie in Nederland die zich richt op het ondersteunen van slachtoffers van criminaliteit en ongevallen. De organisatie zet zich sinds enige tijd ook in voor slachtoffers van milieucriminaliteit. Zo organiseert Fonds Slachtofferhulp bijeenkomsten om de rechtspositie van gedupeerden te verbeteren. Van Wingerde en Bisschop zijn positief over de inzet van dit soort organisaties: “Fonds Slachtofferhulp is een voorvechter voor de rechten van slachtoffers en heeft dus jaren ervaring met onderwerpen agenderen en verandering proberen tewerkstellen. Het is daarom hoopvol dat de organisatie zich voor dit complexe onderwerp van slachtofferschap van milieucriminaliteit inzet.” Het is een goede stap richting erkenning van slachtoffers. Bisschop licht toe: “Ik zie erkenning in de eerste plaats als erkenning voor wat de slachtoffers ervaren, voor wat hun persoonlijke ervaringen zijn over hoe milieuschade hun leven beïnvloedt. Vaak zijn ze immers al vele jaren op zoek naar gehoor, zowel maatschappelijk als juridisch.”
