"Klimaatverandering vraagt om een technologische revolutie, die het recht zal moeten aanmoedigen en faciliteren". Met deze uitspraak begon Leonie Reins, hoogleraar Publiekrecht en Duurzaamheid aan Erasmus School of Law, haar inaugurele rede op 15 december 2023. In haar rede getiteld Yesterday is too early, but tomorrow is frequently too late: Regulating technology in a world in transition, pleit ze voor een geïntegreerde aanpak waarbij het recht samenwerkt met technologische ontwikkelingen en ethische waarden die de klimaattransitie faciliteren.
"We zitten middenin een energietransitie, een bredere duurzaamheidstransitie en een digitale transitie die we klimaattransitie kunnen noemen", aldus Reins. Technologie zal bepalen in welke mate we in de toekomst de uitstoot kunnen verminderen en onze huidige manier van leven kunnen behouden. Het behalen van de doelstellingen in het Klimaatakkoord van Parijs is daarom afhankelijk van de ontwikkeling van technologieën zoals energie-efficiëntie, hernieuwbare energie en waterstof. Maar welke rol speelt de wet in deze klimaattransitie?
"Gisteren was te vroeg, maar morgen zal het te laat zijn"
"Omdat de kwestie van klimaatverandering zo urgent is, vraagt deze transitie, in tegenstelling tot eerdere transities, om radicale, onmiddellijke gedragsveranderingen en institutionele veranderingen. Om deze veranderingen te accommoderen zijn regels en voorschriften nodig. Maar de aard van deze transitie stelt de wetgeving voor praktische en intellectuele uitdagingen, zoals de onderlinge afhankelijkheid van recht en technologische ontwikkelingen en de versnippering van het recht met betrekking tot de klimaattransitie."
De Trias
Om deze uitdaging te overkomen gebruikt Reins de Trias als juridisch kader voor de klimaattransitie. Dit raamwerk bestaat uit doelstellingen, principes en regels. "In een perfecte wereld zouden we een groot aantal regels hebben die perfect zouden aansluiten op een kleiner aantal principes. Die principes zouden op hun beurt een harmonieuze uitdrukking zijn van één of twee doelstellingen, maar zoals we weten is het recht niet zo ordelijk", aldus Reins. Tijdens haar rede liet Reins zien hoe verschillende elementen van de klimaattransitiewetgeving in de Trias passen.
De architectuur van het klimaattransitierecht
Reins stelt dat het principe van duurzame ontwikkeling een belangrijke functie kan vervullen in de architectuur van het recht van de klimaattransitie. Het onderliggende uitgangspunt van het principe van duurzame ontwikkeling is dat het patroon van economische groei moet worden aangepast zodat de groei niet onhoudbaar wordt. "Het probleem is dat dit principe nogal vaag is en daarom een obstakel vormt voor duidelijke juridische kaders en gedragsveranderingen, en daarmee belemmert het wezenlijke stappen richting sociale rechtvaardigheid en ecologische duurzaamheid", stelt Reins.
Het principe van duurzame ontwikkeling is echter onderbouwd in de huidige Sustainable Development Goals (SDG's). Ondanks de kritiek is dit de meest gedetailleerde uitwerking van het principe die tot nu toe is verschenen, waarin ook het thema technologie een zeer belangrijke rol speelt. Dit brengt een grote uitdaging voor wetgevers met zich mee, aangezien zij moeten voorspellen hoe de technologie zich zal ontwikkelen en hoe dit de samenleving zal beïnvloeden.
De beperkingen overwinnen
Om dit probleem op te lossen, kunnen principes op twee manieren worden ontwikkeld. Ten eerste kunnen domeinspecifieke principes worden ontwikkeld voor alle rechtsgebieden met betrekking tot de klimaattransitie (milieurecht, energierecht en klimaatrecht). "Dit is gemakkelijker te realiseren, maar succes is niet gegarandeerd, zoals we zien in de huidige aanpak van het transitierecht", aldus Reins.
De tweede benadering, die deze beperking ondervangt, is het identificeren van een algemeen principe. Reins stelt dat duurzame ontwikkeling bijzonder geschikt is als overkoepelend organiserend principe voor het klimaattransitierecht. "Het heeft drie duidelijke voordelen: het beginsel is goed verankerd in het primaire recht van de EU, het is uitzonderlijk goed ontwikkeld door bijvoorbeeld de SDG's, en het kan worden ontwikkeld om gevoelig te zijn voor technologie".
Hoe kunnen we de wet toekomstbestendig maken?
Reins onderzoekt of het algemene principe van duurzame ontwikkeling de problemen rond de klimaattransitiewet kan oplossen. "Principes kunnen niet operationeel worden gemaakt zonder regels. We hebben al veel regels, maar zelfs de beste huidige regels zullen waarschijnlijk niet toekomstbestendig zijn omdat ze niet anticiperen op de ontwikkeling van technologie. We moeten de principes die we hebben versterken in plaats van te zoeken naar nieuwe, en ons richten op het opstellen van toekomstbestendige en adaptieve regels om deze principes te implementeren. Tijdens mijn onderzoek wil ik achterhalen hoe we de wet en de regels toekomstbestendig kunnen maken om erachter te komen hoe de Trias kan functioneren in een bestuurskader met meerdere niveaus."
- Professor