Vrije nieuwsgaring en een veilig journalistiek werkklimaat zijn kernwaarden van onze democratische rechtsstaat. Toch tonen verschillende incidenten in de afgelopen jaren dat deze waarden onder druk staan: tal van journalisten wordt geteisterd door agressieve en gewelddadige bejegening. Journalistieke onveiligheid is echter niet alleen een probleem van dit moment. Daarom krijgt de kwestie tegenwoordig een hoge plaats op de internationale agenda. Ook vanuit de Nederlandse politiek klinkt de roep tot meer onderzoek naar de kwetsbaarheid van journalisten. Een onderzoeksteam (Holvast, Jansen, Roks & Nan) van Erasmus School of Law verrichtte naar aanleiding van een parlementaire discussie over de bescherming van journalisten een onderzoek naar geweld en agressie tegen journalisten in Nederland. In opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) brachten de onderzoekers in kaart dat geweld en agressie tegen journalisten een breed, gevarieerd en context gebonden probleem is waar al veel aandacht voor is en beleid voor bestaat, maar waarvan de uitvoering soms beter kan.
Het onderzoek Beelden van geweld. Een mixed-methods onderzoek naar geweld en agressie tegen journalisten werd verricht in de periode tussen januari 2021 en september 2022. Het onderzoeksteam bestond uit Nina Holvast, universitair hoofddocent Empirical Legal Studies, Joost Jansen, universitair docent Criminologie, Robby Roks, universitair hoofddocent Criminologie en Joost Nan, hoogleraar Straf(proces)recht.
Om de aard, omvang, daders, slachtoffers en beleidsinterventies met betrekking tot geweld tegen journalisten in Nederland in kaart te brengen, werden verschillende onderzoeksmethoden met elkaar gecombineerd. Zo bestaat het onderzoek uit een literatuur- en landenstudie, analyse van 412 PersVeilig-meldingen, 37 strafzaken en 1800 mediaberichten, aangevuld met 28 interviews met journalisten en een computergestuurde analyse van circa 1 miljoen twitter berichten. Door deze brede insteek konden de onderzoekers een rijk beeld schetsen van de problematiek. Het onderzoek is een mooie aanvulling op het bestaande onderzoek dat veelal uit surveyonderzoek bestaat.
Breed, gevarieerd en context gebonden probleem
Een eerste conclusie die de onderzoekers trekken is dat geweld tegen journalisten een diffuus probleem is: de aard, omvang en wijze waarop geweld wordt ervaren, variëren. Er kan, volgens de onderzoekers daarom niet gesproken worden van hét geweld tegen dé journalist. Bovendien is persveiligheid onlosmakelijk verbonden met bredere maatschappelijke spanningen en problematiek. Zo spelen in het bijzonder de coronapandemie en daaropvolgende spanningen, een verhard politiek klimaat en veranderende ideeën over de functie van journalistiek een rol in de huidige problematiek. “We zien echter ook dat de media-aandacht voor geweld tegen journalisten en het maatschappelijk bewustzijn hierover de afgelopen jaren groeiden. De beroepsgroep zelf speelt een belangrijke agenderende rol hierin”, vertelt onderzoeker Nina Holvast.
Met betrekking tot de slachtoffers blijkt dat de verschillende journalistieke werkvelden ongelijk getroffen worden: in het bijzonder in de context van 112- en beeldjournalistiek, verslaglegging van demonstraties of (sport)evenementen, via sociale media en binnen de misdaadjournalistiek worden journalisten met geweld geconfronteerd. “Verder trekken wij op basis van ons onderzoek de voorzichtige conclusie dat geweld vaak geen doordachte actie is, maar wordt gedreven door emotie. Dat heeft natuurlijk ook gevolgen voor de aanpak ervan”, vult Holvast aan.
De weg naar een veiliger journalistiek werkklimaat
De huidige maatregelen tegen journalistengeweld en de hoeveelheid media-aandacht hiervoor tonen dat Nederland de veiligheid van journalisten in vergelijking met andere Europese landen al hoog in het vaandel heeft staan. Verschillende bestaande beleidsinterventies – zoals het PersVeilig protocol – lijken op papier al behoorlijk toereikend. Toch is de praktijk weerbarstiger: uitwerking van het beleid blijft achter. Bovendien heeft een mogelijke uitbreiding van het taakstrafverbod voor geweld tegen journalisten – een strafverzwaring werd overwogen – weinig draagvlak onder journalisten zelf. Het sluit ook niet goed aan bij het veelal impulsieve karakter van het geweld.
Waar zien de onderzoekers dan wel heil in met het oog op een veiliger journalistiek werkklimaat? “Omdat het geweld samenhangt met bredere maatschappelijke ontwikkelingen raden we onder andere aan om meer in te zetten op het stimuleren van mediageletterdheid in de samenleving, bijvoorbeeld op scholen. Daarnaast verdient het onderwerp geweld tegen journalisten blijvende aandacht met behulp van onderzoek en registratie”, aldus Holvast. Tot slot volgt uit het onderzoek dat online platforms verantwoordelijkheid dienen te dragen voor het aanwakkeren van gewenst onlinegedrag en verwijderen van onaanvaardbare content.
- Universitair Hoofddocent
- Universitair Docent
- Universitair Hoofddocent
- Professor
- Meer informatie
Klik hier voor het persbericht van het WODC.