Op 10 december 2025 heeft Masuma Shahid, promovenda aan Erasmus School of Law binnen het departement Law & Markets, de Max van der Stoel Human Rights Award 2025 ontvangen voor haar proefschrift ‘Queering Courts. Analysing the Equal Marriage Rights Case Law of the European Court of Human Rights, the Court of Justice of the European Union and the United States Supreme Court’. Het onderzoek, begeleid door Jeroen Temperman, hoogleraar Internationaal Recht, en Ellen Hey, hoogleraar Internationaal en Europees Recht, werd door de jury gekwalificeerd als “bold”, “innovative” en “intellectually ambitious”.De prijs wordt tweejaarlijks toegekend aan jonge onderzoekers uit Nederland en Vlaanderen. De prijs stimuleert vernieuwend onderzoek naar mensenrechten in de breedste zin: van klassieke vrijheidsrechten tot vragen over gender, etniciteit, identiteit en kwetsbare groepen. Wat vooral opviel aan Shahids proefschrift, was de bijzondere methodologische aanpak: een traditioneel doctrinair onderzoek in combinatie met queer legal theory en bredere critical legal studies.
Een nieuwe blik op gelijkheid
Shahid onderzoekt in haar proefschrift hoe het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, het Hof van Justitie van de Europese Unie en het Amerikaanse Hooggerechtshof omgaan met zaken over gelijke huwelijksrechten voor LHBTI+’ers. In een eerder artikel dat wij met Shahid schreven, vertelde ze: “Rechterlijke uitspraken over het homohuwelijk en andere rechten en voordelen die gelinkt zijn met de erkenning van verschillende vormen van relaties, lopen heel erg uiteen ondanks dat het vaak om dezelfde rechtsvragen gaat.” Die verschillen onderzocht Shahid niet alleen met de gebruikelijke doctrinaire analyse van jurisprudentie - de zogenoemde ‘interne’ blik - maar ook met een methode die verder gaat dan dat. In haar proefschrift past zij expliciet een ‘externe’ benadering toe, waarbij zij queer legal theory middels de techniek van een ‘deconstructie’ van taal inzet om rechtspraak anders te lezen dan gebruikelijk.
Het belang van queer legal theory
Door kritisch te kijken naar hoe taal wordt ingezet in rechterlijke uitspraken, wordt zichtbaar hoe bepaalde normatieve aannames een juridisch oordeel kunnen beïnvloeden. Queer legal theory stelt vragen bij deze aannames en maakt zichtbaar hoe het recht normen bevestigt of juist uitsluit. Shahid vat dit zelf als volgt samen: “Queer legal theory is een stroming binnen de rechtswetenschap die kritisch kijkt naar hoe het recht normen omtrent gender en seksualiteit reguleert, bevestigt en vaak marginaliseert.” Door uitspraken van de drie hoven stap voor stap taalkundig te ontleden, maakt zij zichtbaar welke hiërarchieën en tegenstellingen onder de juridische redeneringen schuilgaan, bijvoorbeeld tussen ‘normale’ en ‘afwijkende’ vormen van relaties, tussen heterokoppels en homokoppels, of tussen cisgender en trans personen. Die analyse laat zien dat zelfs ogenschijnlijk progressieve uitspraken vaak zijn ingebed in een taal die heteronormativiteit en binaire genderbeelden in stand houdt.
Waardigheid als kern
Shahid pleit voor een queer benadering van juridische interpretatie. Dit kan bijvoorbeeld door begrippen als geslacht, gender, seksuele oriëntatie en seksualiteit niet langer als vaste, binaire categorieën te behandelen, maar als spectra. Een andere manier is om bij de toepassing van fundamentele rechten, zoals het recht om te huwen, het recht op privé- en gezinsleven en het discriminatieverbod, uit te gaan van de beginselen van waardigheid en gelijkheid van ieder individu, los van dominante normen of meerderheidsopvattingen. In haar proefschrift laat zij zien dat het principe van menselijke waardigheid een belangrijke hefboom kan zijn om meer ruimte te creëren voor seksuele minderheden. In zaken waarin waardigheid expliciet wordt betrokken bij de beoordeling, blijken hoven vaker in het voordeel van homokoppels en andere seksuele minderheden te beslissen.
Een onderzoek met impact
Het kritische en tegelijk zorgvuldig onderbouwde gebruik van queer legal theory noemt de jury “the distinguishing feature conferring added value to the thesis”: het maakt inzichtelijk hoe rechtspraak mee kan bewegen met maatschappelijke ontwikkelingen, maar ook hoe zij terughoudend blijft uit angst voor verlies van legitimiteit of politieke weerstand. Daarnaast is de maatschappelijke relevantie van Shahids werk voor de jury onmiskenbaar. In een tijd waarin de bescherming van LHBTI+-rechten in veel landen onder druk staat en in sommige rechtsstelsels zelfs wordt teruggeschroefd, maakt haar onderzoek duidelijk dat rechten voor seksuele minderheden niet vanzelfsprekend zijn en dat de manier waarop hoven interpreteren en redeneren een directe invloed heeft op het dagelijks leven van mensen. Door doctrinair onderzoek te combineren met kritische rechtstheorieën, toont Shahid hoe juridische systemen kunnen bijdragen aan ongelijkheid of deze in stand houden, maar ook hoe ze inclusiever en rechtvaardiger kunnen worden.
Shahid reageert verheugd op het winnen van de Max van der Stoel Human Rights Award en zegt zeer vereerd te zijn met het oordeel van de jury. “Als eerstegeneratiestudent is het niet makkelijk om een PhD te schrijven, dus dan betekent zo’n prijs extra veel; ik ben erg blij met de erkenning.”
- Promovendus
- Gerelateerde content
