De wachttijden in de geestelijke gezondheidszorg blijven oplopen. Inmiddels wachten meer dan 60.000 mensen met psychische klachten langer op hulp dan volgens de afgesproken normen is toegestaan. En dat terwijl de regels duidelijk zijn: zorgverzekeraars hebben een wettelijke zorgplicht, en afspraken moeten ervoor zorgen dat patiënten tijdig worden geholpen. In de praktijk komt daar echter weinig van terecht. Stichting Recht op GGZ vindt de wachttijden in de zorg onaanvaardbaar en heeft besloten de Staat aansprakelijk te stellen. In die aanpak ziet Martin Buijsen, hoogleraar Gezondheidsrecht aan Erasmus School of Law, een begrijpelijke stap. In het Financieele Dagblad vertelt hij dat het recht op zorg een internationaal erkend mensenrecht is, en daarmee veel meer dan een vrijblijvende inspanningsverplichting.
Het recht op zorg is een mensenrecht
Voor Buijsen is het duidelijk: het recht op zorg is geen ideaal dat vrijblijvend kan worden nagestreefd. “Nederland heeft het recht op zorg in internationale verdragen erkend als mensenrecht”, zegt hij. Dat betekent dat de overheid verplicht is om die zorg continu te verbeteren, een principe dat in het recht bekend staat als ‘progressieve verwerkelijking’. “Het bestaan van wachtlijsten is onvermijdelijk,” erkent Buijsen, “maar dat de situatie verslechtert, is verboden.” In dat licht ziet hij een duidelijke ondergrens voor overheidsverantwoordelijkheid: het naleven van de zogenoemde Treeknormen, die aangeven hoe lang mensen maximaal op zorg mogen wachten. Deze normen zijn door zorgaanbieders en zorgverzekeraars zelf vastgesteld. “De overheid heeft het maken van afspraken hierover bewust aan het veld overgelaten. Dat zijn wat mij betreft dan ook de minima waar de overheid zich aan te houden heeft. Binnen die normen moet voortdurend verbetering worden nagestreefd.”
Rechters grijpen in
Wanneer de minimale normen structureel worden overschreden, is het mogelijk om juridische stappen te zetten. En dat gebeurt nu ook. Jarenlang werd het recht op zorg beschouwd als een sociaal grondrecht: belangrijk, maar juridisch moeilijk afdwingbaar. Die tijd lijkt voorbij, stelt Buijsen. “Rechters begrijpen steeds meer dat er wel degelijk harde verplichtingen bij horen, nu de regering en het parlement het nogal laten liggen.” Hij wijst op de Urgenda-zaak als belangrijk keerpunt. “De overheid houdt ervan sociale grondrechten voor te stellen als een inspanningsverplichting.” Maar inmiddels erkent de rechterlijke macht dat burgers wél concrete rechten aan zulke grondrechten kunnen ontlenen. Dat maakt de strategie van actiegroepen zoals Stichting Recht op GGZ kansrijker. “De burger moet wat,” aldus Buijsen.
Streefnorm slechts een norm?
De Staat verweert zich in correspondentie met de stichting door te stellen dat de Treeknorm slechts een streefnorm is, en dus niet juridisch afdwingbaar. Maar volgens Buijsen is dat onvoldoende reden om niets te doen. “Dat iets niet in rechte afdwingbaar is, betekent niet dat je het niet hoeft te doen”, zegt hij. Buijsen spreekt klare taal: “We hebben het hier niet over een natuurramp, maar over allerlei partijen die wegkijken, en de allerkwetsbaarsten wachten het langst op hulp. Dat is ons niet overkomen, dat is gecreëerd. Dus het is aan de Staat om daar wat aan te doen.”
Een sleutelrol voor de toezichthouder
Naast juridische stappen en politieke verantwoordelijkheid, wijst Buijsen ook op het belang van effectief toezicht. Volgens hem speelt de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) hierin een cruciale rol. Deze toezichthouder houdt in de praktijk toezicht op zorgverzekeraars en moet erop toezien dat zij hun zorgplicht nakomen. “De NZa is gelukkig wat actiever geworden in dit opzicht”, legt Buijsen uit. Maar hij benadrukt dat deze instantie niet langer mag aarzelen om in te grijpen wanneer duidelijk is dat verzekeraars structureel falen. “Alleen dan kan het recht op zorg echt worden gewaarborgd.”
- Professor
- Meer informatie
Lees het uitgebreide artikel in het Financieele Dagblad hier.
