76 procent van de Nederlanders vindt de erfbelasting een oneerlijke belasting. Maar is dat eigenlijk terecht? Dit collegejaar doet Sigrid Hemels, hoogleraar Belastingrecht aan Erasmus School of Law, mee aan de theatertour van de Universiteit van Nederland. Zij geeft daarin college over deze massaal gehate belasting. Daarbij gaat zij in terug in de geschiedenis en legt het gedachtegoed uit van politiek filosofen als Smith, Bentham en Mill, en maakt een link met de actuele discussies rondom vermogensongelijkheid en Prinsjesdag. Begin november 2023 stond ze in het Isala theater in Capelle aan de IJssel waar ook diverse enthousiaste studenten aanwezig waren. Hoe heeft Hemels haar theateroptreden zelf ervaren en hoe ziet zij het belang van het delen van wetenschappelijke kennis buiten de muren van de universiteit?
Van collegezaal tot theatertour
In 2016 werd Hemels benaderd door de Universiteit van Nederland met het verzoek een college te geven in Club Air in Amsterdam. ‘Waarom moet je zoveel belasting betalen?’ was de titel van haar college en dat was te zien via Ziggo, de site van Universiteit van Nederland en YouTube. “Dat was enorm leuk om te doen. Ik meen me te herinneren dat ze door een student getipt waren om mij hiervoor te vragen”, vertelt Hemels. In maart 2023 nam Hemels een podcast voor de Universiteit voor Nederland op naar aanleiding van het artikel dat ze had geschreven over de aan belastingen gerelateerde strijd van Aletta Jacobs om kiesrecht af te dwingen. Hemels: “De mensen van de Universiteit van Nederland zijn enorm leuk om mee te werken. Ze halen me altijd uit mijn comfortzone, maar helpen me ook om dingen nog net even beter en duidelijker te maken.” Bovendien vindt Hemels het belangrijk om de wetenschap buiten de muren van de universiteit te brengen. “De belastingbetaler maakt het immers mogelijk dat ik hier werk, die heeft dan ook recht op waar voor zijn geld, dus dat ik de opgedane kennis zoveel mogelijk en op een zo aansprekend mogelijke wijze probeer te delen. Daarom heb ik ooit ook meegewerkt aan het script voor een Klokhuisfilmpje over belastingen”, voegt Hemels daaraan toe.
Delen van wetenschappelijke kennis
Het doel van haar theatercollege is eraan bijdragen dat mensen op rationele gronden een mening over de erfbelasting kunnen vormen. “En niet alleen op basis van op politieke en lobbymotieven gebaseerde oneliners. Verder zijn belastingen natuurlijk gewoon superleuk en interessant. Dat enthousiasme deel ik graag met iedereen die er maar voor open wil staan”, aldus Hemels.
Het publiek reageert goed op de colleges van Hemels. “Heel grappig om opeens in de trein naar huis of in de winkelstraat in Venlo aangesproken te worden door mensen die bij de voorstelling zijn geweest. En toen ik in de trein terug zat vanuit Tilburg hoorde ik een meisje heel enthousiast in haar telefoon aan iemand over de voorstelling vertellen. Ik ben toen met een rood hoofd weggedoken in de hoop dat ze me niet zou zien, maar gelukkig zei ze alleen maar positieve dingen. Bovendien vond Hemels het bijzonder dat in Capelle aan den IJssel haar eigen studenten erbij waren. “Ik vond het echt heel bijzonder dat zij een kaartje hadden gekocht om mij te zien. Normaal gesproken zit ik immers in het all inclusive pakket van het collegegeld. Ik wist natuurlijk al wel dat Rotterdamse studenten de allerleukste studenten van Nederland zijn, maar nu weten mijn theatercollega’s dat ook.”
Hemels kijkt ook met een warm gevoel terug op de gesprekken met studenten na afloop van de voorstelling in de foyer: “Iemand die al een hele tijd geleden was afgestudeerd, rechtsgeleerdheidstudenten die in coronatijd alleen online-colleges van me hadden gehad en me nu wel eens in het echt college wilden zien geven, studenten die nu in het tweede jaar zitten, enzovoort. Dat maakte het voor mij echt een onvergetelijke avond!”
“De erfbelasting is onderhevig aan een aanzienlijke druk en kritiek vanuit de samenleving; persoonlijk had ik ook mijn twijfels over deze heffing”, vertelt Elisaar Abou Zeid, tweedejaarsstudent Fiscaal Recht aan Erasmus School of Law. “Ik was zeer benieuwd naar Hemels’ perspectieven op en argumenten voor de erfbelasting. Hemels wist de inhoud op een heldere manier over te brengen, waarbij ze een leuke koppeling maakte naar het gedachtegoed van bekende historische geleerden. De humoristische momenten tussendoor zorgden voor een leuke afwisseling. Haar theatercollege heeft mijn vooroordelen over de erfbelasting volledig doen laten kantelen. Dat is te danken aan de uitgebreide en goed gemotiveerde uiteenzetting van Hemels.”
Universiteit versus theater
Fiscale onderwerpen zijn lastig om in begrijpelijke taal uit te leggen. “Ik heb daar echt aan moeten werken. Bij de eerste voorstelling, een try-out in Den Bosch, was ik nog echt college aan het geven.” Hemels stelt dat het doel van informatieoverdracht erg verschilt bij een college in het theater van de academische setting. “Anders dan studenten hoeven theaterbezoekers geen tentamen te maken en mogen ze best wat vergeten van wat je hebt gezegd.” Vanwege het belang van wetenschap buiten de universitaire muren brengen, is het niet de bedoeling dat er vaktermen worden gebruikt. Zo had Hemels het niet over ‘aanmerkelijk belang', maar vertelde ze over een aandelenbelang van minimaal 5%. Hemels: “Ik heb in Capelle aan den IJssel na afloop in de foyer trouwens nog wel wat studenten overhoord of zij wisten wat hiervoor de fiscale term was.”
Bovendien loopt Hemels geregeld rond in de collegezaal en ze stelt vragen aan studenten. “Dat werkt in het theater anders, daar zie je het publiek eigenlijk niet goed vanwege de sterke lichten. En het theaterpubliek kun je er niet op aanspreken dat ze hun wettenbundel niet bij zich hebben.”
Een theatercollege is wel veel strakker georganiseerd legt Hemels uit. “Een grote uitdaging is dat ik me moet houden aan het script! En aan de tijd, die maar heel kort is. College is veel losser, dan heb ik natuurlijk wel een duidelijke verhaallijn, maar ik improviseer veel meer. Je speelt tijdens college ook veel meer in op wat er in de zaal gebeurt. De collegezaal is natuurlijk een heel veilige omgeving, niet alleen voor studenten, maar ook voor een docent. Het theater is toch spannender, anoniemer. En als je een fout maakt kun je dat niet na de pauze of in een volgend college even recht zetten!”
Hemels is anders gaan kijken naar het belang van begrijpelijke communicatie omtrent belastingen. “Niet alleen heb ik het hele script eindeloos besproken en aangepast met een redacteur, ik ben ook een hele middag door een regisseur begeleid die na afloop van de try-out in den Bosch ook nog allemaal hele goede tips had. Ik heb daar enorm veel van geleerd over hoe ik mijn fiscale boodschap nog effectiever met niet fiscaal publiek kan delen. Voor mij is die theatertour ook weer een mooi leerproces over wetenschapscommunicatie.”
Een kritische blik
Hemels hoopt dat het publiek door haar college de oneliners over de erfbelasting niet meer als zoete koek slikt, maar daar zelf kritisch over na gaat denken. “Dat is eigenlijk ook het hele doel van wetenschappelijk onderwijs: studenten (en in dit geval dus het algemene publiek) helpen om kritisch na te denken en een wetenschappelijk gefundeerde eigen mening te vormen”.
Hemels weet niet of er volgend jaar weer een collegetour zal zijn en of zij wederom wordt gevraagd. “Van iedere universiteit kan immers maar één wetenschapper meedoen en ik gun deze ervaring ook van harte aan andere collega’s. En verder zie ik wel wat er in de toekomst op mijn pad komt.”
De theatertour loopt nog tot eind van dit theaterseizoen. “Ik heb de meeste voorstellingen al achter de rug. Op 20 maart sta ik in ieder geval nog in theater C in Hoofddorp. Verder sta ik nog een aantal avonden reserve voor als er iemand uitvalt.”
- Professor