Vandaag zijn de Provinciale Statenverkiezingen en vorige week woensdag vierde de wereld Internationale Vrouwendag. Twee momenten die ons, ieder op hun eigen manier, vragen stil te staan bij ons kiesrecht. Aletta Jacobs is de boeken ingegaan als arts, feministe en pacifiste en had een voortrekkersrol in de strijd voor gelijke rechten voor vrouwen. Wat minder mensen echter weten is dat Jacobs een onmiskenbare rol heeft gespeeld in het vrouwenkiesrecht zoals we dat vandaag de dag in Nederland kennen. In een aflevering van de Universiteit van Nederland Podcast staat Sigrid Hemels, hoogleraar Belastingrecht aan Erasmus School of Law, stil bij de sporen die Jacobs in het huidige kiesrecht heeft achtergelaten. Hierbij schijnt Hemels een ander, verfrissend licht op de gevreesde ‘blauwe envelop’.
In de aflevering ‘Hoe een vrouw een einde maakte aan het mannenbolwerk’ neemt Hemels luisteraars mee in Aletta Jacobs’ strijd voor vrouwenrechten. Al ruim vijfentwintig jaar kijkt Hemels vanuit haar woning in Amsterdam uit op het huis waar Aletta Jacobs zich op haar studentenkamer op haar artsenexamen voorbereidde. Toen de Hoge Raad afgelopen oktober de uitspraak digitaliseerde in de zaak die Aletta Jacobs in 1883 had aangespannen en die een fiscaal randje heeft, wist Hemels: dit verhaal moet opnieuw verteld worden.
Aletta Jacobs wilde al op zesjarige leeftijd, in de voetsporen van haar vader en net als haar oudste broer, arts worden. Niets kon dit in de weg staan, ook niet het vrouw-zijn. Waar het leerspoor voor veel meisjes na de lage school doodliep, deed Aletta Jacobs, na een frustrerende twee weken op de ‘jongedamesschool’ en diverse hobbels examen als leerling-apotheker. Ze kreeg vervolgens van minister Thorbecke toestemming om, als 17-jarige, naar de universiteit te gaan. Ondanks – of misschien dankzij – veel weerstand en kritiek studeerde ze af en promoveerde ze. Na haar promotie vertrok Aletta Jacobs naar de medische school voor vrouwen- en kindergeneeskunde in Londen, een school door een vrouwelijke arts gesticht. Deze vrouw was ook actief binnen de Engelse vrouwenkiesrechtbeweging en introduceerde Aletta Jacobs in progressieve Londense kringen.
No taxation without representation
Aletta Jacobs zag het feit dat vrouwen niet mochten stemmen als een groot onrecht. Eenmaal teruggekeerd uit Londen sloeg ze de grondwet erop open. Wat bleek? Je mocht in Nederland stemmen als je Nederlander en in het bezit van burgerlijke rechten was, en als je voldoende belasting betaalde. Voor vrouwen waren deze laatste twee vereisten problematisch omdat je als getrouwde vrouw geen burgerlijke rechten had en ongehuwd vaak onvoldoende geld verdiende om aan de belastingstandaard te voldoen.
Aletta Jacobs was echter ongehuwd en als arts betaalde zij voldoende belasting. De eerstvolgende gemeenteraadsverkiezingen diende Jacobs een verzoek in om op de kiezerslijst geplaatst te worden. Haar verzoek werd geweigerd. Waar de grondwet dan wellicht niet expliciet vermeldde dat vrouwen niet mochten stemmen, kon het natuurlijk nooit de bedoeling van de grondwetgever geweest zijn dat vrouwen zouden kunnen stemmen. Jacobs tekende beroep aan bij de rechtbank en vervolgens cassatieberoep bij de Hoge Raad, maar tevergeefs. Aletta Jacobs’ strijd leidde aanvankelijk tot een grondwetswijziging waardoor expliciet werd vastgelegd dat alleen mannen mochten stemmen. Aletta Jacobs bleef zich echter actief inzetten in zowel de Nederlandse als internationale vrouwenkiesrecht-beweging.
Op 65-jarige leeftijd, in 1919, zag Aletta Jacobs Nederlandse vrouwen actief kiesrecht krijgen. Haar voortrekkersrol in de strijd voor vrouwenkiesrecht was volbracht. Het betalen van belasting komt zo volgens Hemels toch in een ander daglicht te staan.