Wat is er mis met het stoïcisme van vandaag?

Sinds de Renaissance heeft het stoïcisme meerdere heroplevingen gekend in het Westen. De nieuwste variant speelt zich online af—op Instagram, YouTube, Reddit en TikTok—waar we worden bestookt met spierbundel-Marcus-Aurelius-content. Of is dat alleen mijn algoritme? 

Een nieuwe lichting auteurs heeft deze online trend aangegrepen en boeken gepubliceerd die perfect aansluiten op de online feeds. Met titels variërend van het onheilspellende How to Think Like a Roman Emperor tot het licht pikante Discipline Is Destiny hebben zij het stoïcisme herverpakt als lifehack, gepresenteerd als tijdloze wijsheid voor het moderne leven. 

Tot 2022 was deze hele hype mij voorbijgegaan, totdat een vriend me een exemplaar van The Daily Stoic gaf. Bij het doorbladeren was ik met stomheid geslagen. Het boek leek de stoïcijnse filosofie te reduceren tot een hapklare reeks ‘toepasbare’ technieken voor het omgaan met tegenslag—en beloofde op een gegeven moment zelfs “het recept voor geluk”. 

Toen ik me verder verdiepte in het fenomeen pop-stoïcisme, ontdekte ik twee dingen. Ten eerste: deze auteurs hebben forse bekendheid en commerciële successen vergaard. Ten tweede: zij hebben een bijna cultachtige verering aangewakkerd voor Romeins stoïcisme. Marcus Aurelius’ Meditaties, Seneca’s Brieven van een stoïcijn en Epictetus’ Discoursen prijkten respectievelijk de eerste, zevende en tiende plaats op Amazon.nl’s bestsellerlijst, met nóg een vertaling van de Meditaties op de vierde plaats.   

De online stoïcijnse lus  

Dankzij deze marketinginspanningen—dat mag worden toegegeven—is de belangstelling voor antieke filosofie gegroeid. Je zou zelfs kunnen stellen dat het positief is dat mensen de oppervlakkigheid van pop-stoïcisme steeds vaker bekritiseren. 

Maar die kritiek klinkt vooral in een kakofonie van stemmen die hun stoïcijnse spierballen rollen in slecht geïnformeerde of ronduit vijandige online echokamers. Een korte blik op Reddit toont deze pop-stoïcijnse klankkast in eindeloze herhaling. De subreddit r/Stoicism, goed voor 767.000 leden (november 2025), bruist van de discussies. 

Een typische post is van iemand die vraagt waar te beginnen met het lezen van stoïcisme. In een recente bijdrage schreef gebruiker Human_Asparagus_7497 dat ze “stoïcijnse ideologieën zijn gaan waarderen” en vroeg om boekentips om “de geschiedenis en de echte betekenis” van het stoïcisme beter te begrijpen—legitieme vragen die een eerstejaars filosofiestudent zou kunnen stellen. Zoals te verwachten viel, volgden aanbevelingen voor de eerder genoemde Romeinse stoïcijnen en pop-stoïcijnse bestsellers. 

De uitdaging van het begrijpen van het oude stoïcisme  

Helaas zal deze online lus onze Reddit-gebruiker Asparagus waarschijnlijk niet helpen om het stoïcisme echt te begrijpen. Een klassieke vraag onder onderzoekers van Marcus Aurelius is zelfs of zijn Meditaties überhaupt wel als een filosofisch werk kunnen worden beschouwd. 

De andere twee bestsellers helpen evenmin. De werken die aan Epictetus worden toegeschreven zijn berucht om de cryptische aard, waarvan algemeen wordt aangenomen dat ze niet door Epictetus zelf zijn geschreven, maar door een leerling die zijn colleges bijwoonde—wat de toegankelijkheid er niet beter op maakt. 

Seneca’s brieven zijn weliswaar stijlvol en toegankelijk geschreven, maar gaan uit van een vertrouwdheid met stoïcijnse begrippen die in zijn tijd al drie eeuwen lang waren uitgewerkt in het Griekse stoïcisme—precies de vertrouwdheid waar onze groengetinte Redditor naar op zoek is. 

Dit wijst op een dieperliggend probleem dat in pop-stoïcijnse werken zelden wordt erkend: de Romeinse stoïcijnen bouwden voort op filosofische concepten die oorspronkelijk zijn ontwikkeld door de Griekse stoïcijnen vóór hen. Begrippen als God, lichaam, ziel, indruk en pneuma verwijzen naar ideeën die iets totaal anders betekenden dan wat wij vandaag onder die woorden verstaan. 

Pop-stoïcisme doorgelicht  

Wat steeds duidelijker werd, is dat pop-stoïcijnse werken mensen wel aanzetten tot het omarmen van het stoïcisme, maar niet tot er filosofisch mee aan de slag gaan. Een van deze boeken, The Obstacle Is the Way, zet academisch onderzoek naar stoïcisme zelfs weg als nodeloos ingewikkeld. 

Veel pop-stoïcijnse auteurs hebben geen filosofische achtergrond en daardoor geven zij vaak een vertekend beeld van zowel het stoïcisme zelf als de oude filosofische discussies waaruit het is voortgekomen. Hun boeken presenteren een keurig verpakt wondermiddel voor moderne problemen. Door het stoïcisme “verteerbaar” te maken, laten ze ons juist achter met meer vragen dan antwoorden. 

Gelukkig is er een alternatief voor wie echt wil begrijpen wat het stoïcisme inhoudt. 

Een heropleving van het stoïcisme die wél de moeite waard is 

Door de hernieuwde academische aandacht voor het stoïcisme in de twintigste eeuw zijn we vandaag beter dan ooit in staat de stoïcijnse filosofie te reconstrueren. 

Begin twintigste eeuw verzamelde de Duitse classicus Hans von Arnim in vier delen alle fragmenten en verwijzingen naar de Griekse stoïcijnen. De uitgave vormt nog altijd een belangrijke basis waarop onderzoekers nog steeds voortbouwen om een duidelijker beeld te krijgen van wat het oorspronkelijke stoïcisme werkelijk inhield. 

Eén van de onderzoekers aan de Erasmus Universiteit, dr. Ada Bronowski, is één van hen en heeft belangrijk werk verricht op het gebied van stoïcijnse logica. En ikzelf doe als promovendus aan ESPhil onderzoek naar de heropleving van het stoïcisme in de vroegmoderne tijd. 

Vervolgvragen

De kwesties die door het hedendaagse pop-stoïcisme worden opgeroepen, leiden tot een aantal belangrijke vragen: 
Wie profiteert van pop-stoïcisme? Wat zegt de snelle opkomst ervan over onze huidige cultuur? En moeten we eigenlijk wel willen dat mensen denken als Romeinse keizers?