Is Nederland (nog steeds) een belastingparadijs?

Het verschil tussen belastingontwijking en -ontduikding

Het onderscheid tussen belastingontwijking en belastingontduiking is volgens De Wilde cruciaal. “Belastingontduiking is frauduleus en strafbaar. Wordt dit door de autoriteiten ontdekt, dan moet alsnog belasting worden betaald. Daarnaast is boeteoplegging of strafvervolging mogelijk,” legt hij uit. Hij geeft daar concrete voorbeelden bij: “Bij belastingfraude gaat het meestal om geld verdienen zonder belastingaangifte te doen en zonder daarover inkomsten- of vennootschapsbelasting te betalen. Denk aan het verhullen voor de belastingdienst van de omzet van je bedrijf, of een klusje aan je huis te laten doen en de rekening te betalen zonder dat btw wordt berekend.”

Belastingontwijking is wezenlijk anders, benadrukt De Wilde. “Binnen de grenzen van de wet wordt de ruimte die de belastingwet- en regelgeving biedt in openheid benut om op die wijze een zo laag mogelijke effectieve belastingdruk te realiseren.” De hoogleraar legt uit dat dat niet strafbaar is. “Wel is de laatste jaren steeds meer aandacht ontstaan voor belastingontwijking en de vraag naar de maatschappelijke (on)wenselijkheid daarvan.”

Een belangrijk instrument in belastingontwijkingsstructuren zijn brievenbusfirma’s. “Brievenbusfirma’s zijn vennootschappen of andere rechtsvormen van waaruit geen economische activiteiten worden ontplooid, maar waar wel in juridische zin financiële stromen doorheen lopen. Dit om in strijd met de bedoeling van de belastingregels te ontsnappen aan de belasting die eigenlijk zou moeten worden geheven,” zegt De Wilde. Zulke lege vennootschappen worden vaak opgezet in landen met lage of geen winstbelasting. “Ook wordt wel eens geprobeerd met inzet van brievenbusvennootschappen in te spelen op verschillen tussen landen in de vormgeving van hun belastingstelsels. Als je van tevoren weet waar die gaten en overlap zitten, dan kan daarop strategisch worden ingespeeld.”

Een race to the bottom?

Belastingontwijking gaat volgens De Wilde niet alleen over bedrijven die mazen in de wet benutten. “Ook landen spelen bij het ontwerpen van hun belastingstelsels strategisch in op deze werkelijkheid. Dat heet (oneerlijke) belastingconcurrentie.”

Het leidt tot een situatie waarin iedereen zich gedwongen voelt mee te doen. “De belastingontwijking-/belastingconcurrentiediscussie gaat eigenlijk over een prisoner’s dilemma. Onder aan de streep gaat het over belastinggeld en competitie. Bedrijven concurreren met elkaar. Belastingen vormen voor hen kostenposten die de winst na belastingheffing drukken. Als het te duur wordt, dan kijken we elders verder. Dat is op zichzelf ook best wel menselijk.”

Volgens De Wilde geldt hetzelfde voor landen. “Belastingverhogingen maken landen relatief minder aantrekkelijk als investeringsjurisdictie, belastingverlagingen maken landen een relatief aantrekkelijkere investeringslocatie. Zo ontstaat ook het risico dat landen over en weer belastingen gaan verlagen – een race to the bottom. Dit speelt vooral als het gaat om geografisch mobiele economische activiteiten zoals winst en kapitaal.”

Die dynamiek kan volgens hem ongewenste effecten hebben. “Soms gebeurt het dat landen vervolgens voor de financiering van de schatkist uitwijken naar andere belastingmiddelen – op bijvoorbeeld geografisch minder mobiele arbeid (loonbelasting) en consumptie (omzetbelasting). De collectieve uitgaven moeten tenslotte toch worden gefinancierd. Niet altijd eerlijk, wel de realiteit.”

Waarom Nederland van koers veranderde

Nederland stond jarenlang bekend als een aantrekkelijke hub voor internationale bedrijven. “Tot ongeveer een jaar of zeven geleden zette Nederland voor de winstbelasting actief en in alle openheid in op een aantrekkelijk vestigingsklimaat. De traditionele pijlers van het Nederlandse fiscale vestigingsklimaat waren de deelnemingsvrijstelling, de afwezigheid van bronbelastingen op uitgaande geldstromen, het uitgebreide belastingverdragennetwerk en de mogelijkheid tot vooroverleg met de Belastingdienst (zogenaamde rulings) om vooraf zekerheid te krijgen over de rechtspositie,” legt De Wilde uit.

Die combinatie zorgde ervoor dat Nederland vaak werd ingezet als doorstroomland. “De combinatie van het belastingverdragennetwerk en nationale fiscale wet- en regelgeving maakte Nederland aantrekkelijk te worden ingezet als hub- of doorstroomjurisdictie, als een soort fiscaal-logistiek knooppunt voor het internationale bedrijfsleven,” zegt hij. “Bedrijven in landen die in andere landen investeerden organiseerden dit veelal via Nederlandse tussenhoudstervennootschappen. Dit zette in toenemende mate druk op de Nederlandse reputatie en de internationaalpolitieke effectiviteit van Nederland.”

Sinds 2018 heeft Nederland echter veel maatregelen genomen om deze doorstroomfunctie te beperken. “Afgelopen jaren zijn enige tientallen maatregelen getroffen die de inzet van Nederland als doorstroomland terug te dringen. Nederland is actief aangehaakt bij internationale ontwikkelingen om belastingontwijking en belastingconcurrentie aan te pakken,” aldus De Wilde.

Hij noemt enkele belangrijke maatregelen: “Nederland heeft bronbelastingen ingevoerd op uitgaande stromen van rente, royalty’s en dividenden richting laagbelastende landen en in misbruiksituaties. Nederland heeft maatregelen ingevoerd om verschillen met het buitenland te neutraliseren, maatregelen tegen dividendstripping en een nexusvereiste voor rulings. Ook heeft Nederland de 15%-minimumbelasting (Pillar Two) ingevoerd.”

Daarnaast zijn er meer transparantiemaatregelen. “Bedrijven moeten rapporteren waar ze hoeveel belasting betalen (aan de belastingdienst en binnenkort ook publiekelijk in de jaarrekening). Belastingadviseurs moeten melden wanneer zij potentieel agressieve belastingstructuren in de markt zetten. De belastingdienst deelt informatie over rulings met het buitenland,” zegt De Wilde.

Is Nederland nog steeds een belastingparadijs?

De Wilde benadrukt dat Nederland zich in internationale debatten actief opstelt. “Nederland stelt zich in het mondiale debat over belastingontwijking en internationale belastinghervorming actief en constructief op. In de notitie van de regering over het internationaal fiscaal beleid uit 2020 is te lezen dat Nederland daar ook op inzet en bereid is het fiscale beleid in lijn met internationale ontwikkelingen bij te buigen.”

Maar of we inmiddels genoeg doen, is volgens De Wilde geen vraag met een eenduidig antwoord. “Dat lijkt me uiteindelijk aan een ieder om zelf te beoordelen. Wat voor de een genoeg is, dat is voor een ander te weinig of juist te veel. Als je hier mensen uit het grote bedrijfsleven naar vraagt, dan kan ik me voorstellen dat er een ander antwoord komt dan wanneer je het mensen vraagt die de eindjes aan elkaar moeten knopen.”

Belastingheffing is uiteindelijk een politieke keuze, benadrukt hij. “Geen belasting betalen en toch de dokter vragen langs te komen als je je niet lekker voelt, dat gaat lastig samen. Hetzelfde geldt voor de politieagent, de leraar op school, de brandweerman, de dijken en het sociaal vangnet. De rekening moet ergens door iemand worden opgepikt.”

De Wilde pleit daarom voor een evenwichtige belastingmix. “Mijn gedachte zou zijn dat aan de aanbodzijde op de rendementen op arbeid, kapitaal én ondernemerschap belasting moet drukken – dat gaat via inkomstenbelastingen – en aan de vraagzijde op consumptie – met omzetbelastingen. Daarbij hoort ook een passende – en een correct ontworpen – belasting op ondernemingswinst en kapitaalinkomen. Hoe dan ook, iedereen moet zijn steentje bijdragen, bedrijven en huishoudens, rijk en minder rijk. Ook in Nederland.”