Tariq Ramadan, hoogleraar aan de EUR en adviseur van de gemeente, raakte in 2009 in opspraak vanwege homo-onvriendelijke uitspraken en werkzaamheden voor een Iraanse tv-zender. Hij werd uiteindelijk ontslagen. Stine Jensen verdedigde hem toen, en vraagt zich nu in een podcast af waarom.
Stine Jensen, sinds vorig jaar bijzonder hoogleraar Publieksfilosofie bij de Erasmus School of Philosophy, maakte een zesdelige podcast getiteld ‘De Zaak Ramadan’ waarin zij met betrokkenen terugkijkt op de kwestie rond Tariq Ramadan in Rotterdam. Ramadan, hoogleraar aan de EUR en adviseur van de gemeente Rotterdam, raakte in 2009 uit de gratie, na aanvankelijk op het schild te zijn gehesen als bruggenbouwer tussen de islam en de Europese samenleving.
In de felle en gepolariseerde discussie bevond Jensen zich destijds in het pro-Ramadan kamp. Ramadan werd ondanks de steun van wetenschappers en studenten ontslagen (zie kader), wat sommige betrokkenen als een gemiste kans zagen voor de toenadering tussen moslims en niet-moslims in Rotterdam.
De Zwitserse filosoof en islamoloog Tariq Ramadan had tussen 2006 en 2009 een dubbelaanstelling bij de Erasmus Universiteit en de gemeente Rotterdam, die zijn leerstoel betaalde. Ramadan was aan de EUR hoogleraar Identiteit en burgerschap, en bij de gemeente was hij adviseur op het gebied van integratie. In die jaren na de moord op Pim Fortuyn was Rotterdam sterk verdeeld. Na een bestuursperiode van Leefbaar Rotterdam kwam in 2006 links weer aan de macht. GroenLinks-wethouder Orhan Kaya schoof Tariq Ramadan naar voren om de kloof tussen moslims en niet-moslims en links en rechts te overbruggen. Om het adviseurschap meer gewicht te geven, werd Ramadan ook gasthoogleraar aan de Erasmus Universiteit. Zijn colleges en lezingen trokken volle zalen. Hij was populair onder (islamitische) studenten en een deel van de wetenschappers, maar er is ook altijd het verwijt geweest dat Ramadan met gespleten tong zou spreken: verbindend en liberaal tegenover een niet-islamitisch publiek, en pleitend voor een politieke en zuivere islam voor zijn islamitische achterban.
Ramadan kwam begin 2009 in opspraak nadat de Gay Krant publiceerde over homo-onvriendelijke uitspraken die Ramadan zou hebben gedaan al dan niet tijdens colleges aan de universiteit. Hoewel dat laatste nooit is bewezen. Ondanks gekrakeel in de gemeentelijke politiek mocht Ramadan aanblijven als adviseur en hoogleraar. Toen hij later dat jaar weer in opspraak raakte vanwege werkzaamheden voor een Iraanse tv-zender, werd zijn positie als bruggenbouwer onhoudbaar. Hij is vervolgens ontslagen. Overigens niet geheel volgens de regels van het spel, want de rechtbank veroordeelde de universiteit in 2013 tot het uitbetalen van het salaris van Ramadan tot het einde van zijn contractperiode in 2010.
Jensens blik op Ramadan veranderde toen hij in 2017 in Frankrijk werd gearresteerd vanwege beschuldigingen van verkrachtingen en seksueel grensoverschrijdend gedrag en ook kritiek die eerder op hem was weer in het nieuws kwam. Dit was voor Jensen aanleiding om te onderzoeken waarom ze hem destijds verdedigde. In haar onderzoek voor de podcast ontdekte ze dat er destijds ook al kritiek vanuit de wetenschap op hem was, en niet alleen vanuit de rechtspopulistische politiek.
Nee-kamp
De podcast, die Jensen voor omroep HUMAN maakte, voert in zes delen langs verschillende betrokkenen uit die tijd. Zowel uit het voor- als tegenkamp, want dat waren de enige smaken toen de discussie rond Tariq Ramadan losbarstte.
De zaak speelde niet lang na de moord op Fortuyn en Theo van Gogh, en de discussie was zeer gepolariseerd, herinnert Jensen zich, waarbij je bijna automatisch in het (extreem-)rechtse kamp terechtkwam als je kritiek op Ramadan had. “Dus je wilde in deze discussies niet bij het nee-kamp horen. Ramadan was hoogleraar in Oxford en werd met open armen ontvangen. De collegezalen puilden uit, hij had een enorme aantrekkingskracht door zijn retorische talent en activistische wetenschap. Het gekke was dat veel van de kritiek over het spreken met gespleten tong en een heimelijk streven naar een politieke islam, ons niet bereikte. Pas nu, door deze podcast, heb ik een veel breder beeld gekregen van zijn positie.”
Een eenvoudige verklaring daarvoor is dat veel van de geuite kritiek in het Frans is, ontdekte Jensen in haar onderzoek voor de podcast. “En de Nederlandse academische wereld is veel meer op het Engels gericht, dus het feit dat er kritische Franse publicaties waren, kwam bij mij helemaal niet in beeld. Daarnaast is het seculiere feminisme in Nederland minder sterk ontwikkeld dan in Frankrijk. Als je links en feminist bent, verdedig je meestal automatisch minderheden.”
Ramadan ook belangrijk geweest
In de podcast komen ook geïnterviewden voorbij die de boodschap van Tariq Ramadan voor een Europese islam onderschrijven, ondanks de inhoudelijke kritiek en de beschuldigingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. “Ik spreek in de laatste aflevering met drie moslima’s, een van hen is een promovenda uit die tijd, en voor hen is Ramadan heel belangrijk geweest in hun gedachtevorming over de positie van de islam in de westerse wereld.”
De universiteit speelt een bescheiden rol in de podcast, simpelweg omdat Jensen keuzes moest maken. Universitair hoofddocent filosofie Henk Oosterling (inmiddels met pensioen), die destijds een aantal debatten met Ramadan leidde, komt wel uitgebreid aan het woord over die tijd. Oosterling heeft Ramadan altijd het voordeel van de twijfel gegeven, en zegt dat Ramadan ‘verstrikt is geraakt in zijn positie’ tussen de twee werelden van academie en gemeente en zijn islamitische achterban, maar dat hij niet gelooft dat hij een kwade genius was.
De podcast De Zaak Ramadan is te beluisteren via de website van HUMAN en je favoriete podcast-app.
- Meer informatie
Dit interview verscheen in Erasmus Magazine.