Expertise migranten centraal in aanpak ‘hitte’ in Rotterdam en Antwerpen

Migranten als klimaatonderzoekers

In Europa woont meer dan de helft van de bevolking in stedelijke gebieden, waar de gevolgen van klimaatverandering - met name extreme hitte - steeds ernstiger worden. De Europese hittegolf van 2022 eiste meer dan 61.000 levens. Migrantengemeenschappen liepen een verhoogd risico door gebrekkige huisvesting, woonachtig in wijken waar minder groen aanwezig is en het innemen van een nieuwe en vaak kwetsbare posities in deze samenlevingen. Desondanks worden ze vaak buiten de discussies over klimaatbeleid gehouden en hun expertise over het thema niet erkend.

HARARA wil deze ongelijkheid aanpakken door de feitelijke hittestress alsook de eigen ervaring van hitte onder migrantengemeenschappen in Antwerpen en Rotterdam te onderzoeken aan de hand van metingen (zoals temperatuur en luchtvochtigheid) over seizoenen heen en het bevragen van de ervaringen hiervan. Het beoogt daarbij ook gebruik te maken van bestaande kennis onder migrantengemeenschappen over hoe om te gaan met hitte en zich aan te passen aan klimaatverandering aan de hand van participatieve trajecten om samen meer inzicht te verwerven in hoe wijken en steden andere klimaatadaptatieve maatregelen kan ontwikkelen.

Co-creëren van inclusieve klimaatstrategieën 

HARARA gaat verder dan de data. Het transdisciplinaire consortium zal aanpassingsstrategieën ontwikkelen die gebaseerd zijn op onderzoek, expertise van de gemeenschap en culturele relevantie. Centraal in deze aanpak staat het leiderschap van getrainde burgerwetenschappers - gemeenschapsambassadeurs met een migratieachtergrond - die het verzamelen van gegevens in huishoudens van migrantenpopulaties in Borgerhout (Antwerpen, België) en Tarwewijk (Rotterdam, Nederland) zullen begeleiden. 

‘Gluon’-onderzoeker

Om de impact op lange termijn te garanderen, introduceert het project een innovatieve rol: de 'Gluon-onderzoeker' - een transdisciplinaire expert die een brug slaat tussen wetenschappelijke disciplines, en kennis vertaalt tussen universiteiten en het maatschappelijk middenveld. Deze specialisten zullen helpen bij het verankeren van inclusief denken in klimaatbeleid en -praktijk. De innovaties zullen leiden tot praktische oplossingen zoals het verbeteren van de isolatie van gebouwen, het lanceren van gerichte bewustmakingscampagnes en het ontwikkelen van communicatiemiddelen die zijn toegesneden op specifieke culturele contexten. 

Lore Van Praag: “Wanneer we ons richten op klimaatadaptatie-ervaringen, -initiatieven en -strategieën, raken we gemakkelijk de weg kwijt in de vertaling, omdat mensen verschillende bewoordingen, concepten en ideeën gebruiken in verschillende disciplines, beleidsdomeinen en culturen. Dit resulteert vaak in het over het hoofd zien van de doorleefde ervaringen, expertise en belangen van migrantenpopulaties in steden, maar creëert ook grenzen tussen experts van verschillende disciplines. Het gebruik van ‘Gluon’-onderzoekers is recentelijk toegepast in academische omgevingen, maar we willen de kennisuitwisseling uitbreiden tot buiten de muren van universiteiten.”

Een Horizon Europe project 

HARARA wil een blijvende blauwdruk creëren voor inclusieve, transdisciplinaire klimaatadaptatie, gedreven door lokale kennis en ondersteund door baanbrekend onderzoek. Door samen te werken met, en niet alleen voor, migrantengemeenschappen effent HARARA het pad voor rechtvaardigere, veerkrachtigere stedelijke toekomsten.

Het project wordt gefinancierd door het onderzoeks- en innovatieprogramma Horizon Europe van de Europese Unie met een subsidie van €2 miljoen. In haar officiële evaluatie gaf de Europese Commissie HARARA een score van 14 op 15, met lof voor de duidelijke methodologie, het sterke impactpotentieel en de betekenisvolle betrokkenheid bij gemarginaliseerde gemeenschappen. Als sterke punten werden onder andere het transdisciplinaire ontwerp en de diepgang van de citizen science-aanpak genoemd. 

HARARA draagt hiermee rechtstreeks bij aan de EU-missie voor aanpassing aan klimaatverandering en sluit aan bij de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling, waaronder goede gezondheid en welzijn (SDG 3), betaalbare en schone energie (SDG 7), duurzame steden en gemeenschappen (SDG 11) en klimaatactie (SDG 13). 

Het start op 1 januari 2026 en heeft een looptijd van drie jaar, waarbij de duurzame samenwerking tussen onderzoekers, maatschappelijke organisaties en lokale gemeenschappen centraal zullen staan. 

“Mensen zijn het vaak beu om ondervraagd te worden zonder echt effect te zien. Maar al te vaak wordt hun kennis - en vooral hun interesse - in belangrijke sociale kwesties zoals klimaatverandering onderschat. Door gemeenschappen met verschillende achtergronden als gelijkwaardige partners te betrekken bij lange-termijn onderzoek, bouwen we niet alleen wederzijds begrip op, maar creëren we ook een breder draagvlak in de gebieden waar klimaatactie het dringendst nodig is.”

- Cultuurwerkplaats Tarwewijk

“Klimaatbeleid wordt nog te vaak van bovenaf opgelegd, zonder aandacht voor de expertise en ervaringen die leven in diasporagemeenschappen. Er wordt gesproken over mensen die lokaal het zwaarst getroffen worden door hittegolven en luchtvervuiling, maar zelden met hen. Bij Empact vzw horen we signalen van weerstand tegen klimaatmaatregelen, omdat die vaak extra druk leggen op mensen in kwetsbare posities. Tegelijk zien we hoe net binnen onze lidverenigingen waardevolle en rechtvaardige klimaatacties ontstaan—van onderuit, gedragen door de gemeenschappen zelf.

- EMPACT vwz