Alvast voorbereiden op de volgende pandemie

Ik denk dat de meeste mensen blij zijn dat we langzaam uit deze crisis raken. Zijn we al klaar om na te denken over de vólgende?

'Nu voelen mensen nog hoe het geweest is. En het is nog niet voorbij, maar we zijn wel een heel eind verder. Een groot gedeelte van de mensen is gevaccineerd. Steeds meer plekken gaan open. We weten niet wanneer de volgende pandemie plaatsvindt, het kan over één jaar zijn, het kan ook over tien jaar zijn, maar het komt sowieso.'

Hoe weet u dat?

'Uit de geschiedenis blijkt dat het zo’n vier keer per eeuw gebeurt. In de jaren twintig van de vorige eeuw hadden we de Spaanse Griep. Aids en Ebola zaten ook tegen een pandemie aan. De paradox is: omdat mensen steeds ouder worden, worden ze ook steeds kwetsbaarder voor dit soort virussen. Dus we moeten erop voorbereiden. Lessen trekken uit wat goed is gegaan deze keer, maar ook uit wat slecht is gegaan.'

Want, zoals u schrijft: ‘Een pandemie is een ruïneerprobleem; een gebeurtenis die je eenmalig makkelijk overleeft, maar die bij herhaling kan leiden tot instorting of uitsterving.’

'Precies.'

Wat is er allemaal fout gegaan?

'Het was verbazingwekkend dat in juni alle festivals werden opgegooid, terwijl onvoldoende mensen gevaccineerd waren. Ander voorbeeld: in de ogen van economen is het vreemd dat er ontzettend veel geld in bedrijven is gepompt door de overheid, en zo lang. Het gaat wonderbaarlijk voorspoedig met de economie nu. Er zijn helemaal geen bedrijven failliet gegaan. Maar dat heeft volgens de laatste cijfers van het CPB per baan twee ton gekost.'

Het is toch niet erg dat het goed gaat met de economie?

'Het is raar als er geen bedrijven failliet gaan. Dat is ongezond voor een markteconomie. We weten ondertussen dat veel geld is gegaan naar bedrijven die niet in problemen kwamen dóór corona, maar die überhaupt in de problemen waren. Als je goed functioneert als bedrijf in een markteconomie, kun je ook onder moeilijke omstandigheden functioneren.'

In het boek spreekt u ook van ‘maatschappelijke dienstplicht’ als mogelijke maatregel, wat bedoelt u daarmee?

'We hebben gemerkt dat als veel mensen tegelijkertijd ziek worden, we hen niet kunnen verplegen. Daar moeten we iets op vinden. Bij bedrijven heb je bijvoorbeeld vaak een bedrijfshulpverlener: er is altijd wel iemand op de afdeling die EHBO kan geven. We zouden veel meer mensen een soort training tot verpleger kunnen geven, zodat zij in geval van nood dit werk kunnen uitvoeren.'

Kunnen we zelf thuis ook iets doen, bijvoorbeeld gezonder gaan leven?

'Wellicht. Ik ben ook vijf kilo afgevallen. Maar ouderdom is een gift, niet een recht. De natuur is de natuur, soms heb je mazzel en soms heb je pech. We hebben mazzel vergeleken met een eeuw geleden. Dat komt door medische vooruitgang, maar ook door verbeterde omstandigheden zoals betere huisvesting of schoner water. Ook op dat vlak kunnen we nog allemaal slagen maken. We kunnen woonomgevingen verbeteren en gezonder maken. De maatschappij anders inrichten. Het boek heet niet voor niets ‘een deltaplan’. Het gaat om een lange termijn investering, een lange termijn plan, we moeten de hele maatschappij anders inrichten.'

Kunt u een voorbeeld geven?

'Ik ben hoogleraar, ik heb een eigen huis en een eigen auto. Als je als student in een studentenhuis woont of met de tram naar je werk gaat, kun je minder makkelijk afstand houden. De manier waarop een virus verspreidt, heeft te maken met hoe we wonen en werken. De pandemie heeft daarom veel te maken met ongelijkheid. Mensen aan de onderkant van de samenleving wonen hutjemutje in grote steden. Zij voeren vaak essentiële beroepen uit, die niet via internet kunnen. De impact van een pandemie op die groep is dus het grootst. Ongelijkheid creëert kwetsbaarheid.'

Ongelijkheid kun je niet zomaar even oplossen?

'Mensen zien het willen oplossen van ongelijkheid wel eens als een "linkse mening". Maar het is daarentegen een heel efficiënte manier om het leven voor iedereen beter te maken, het is een winstgevend voorstel. Ik zie het verminderen van ongelijkheid in een samenleving als iets zakelijks. Noodzakelijks.'

Wie moeten het boek lezen, de ministers?

'Ik hoop dat heel veel mensen het gaan lezen. Het is geen wetenschappelijk boek. Het is voor iedereen interessant, ook voor mensen die met ethische of juridische vraagstukken rondom corona bezig zijn. En ik hoop dat de politiek het leest, ja. Er moet een maatschappelijk debat komen over de vraag hoe we met de volgende pandemie omgaan, het kan niet nog eens gaan zoals het nu ging.'

Sommige dingen zijn wel goed gegaan toch, deze keer?

'Waar mensen een compliment verdienen, is in het naleven van de regels terwijl deze regels erg lastig waren. Driekwart van de mensen heeft de regels goed nageleefd. Dat is heel knap. En ondanks alle gemopper is de vaccinatiecampagne toch ook snel gegaan. Hiernaast zag je veel creativiteit in de maatschappij, bij winkels en bedrijven bijvoorbeeld. Dat geeft hoop. Misschien overheerst nu nog het nare gevoel, maar uiteindelijk is het toch een prestatie. We hebben het voor elkaar gekregen.'

Wat moet écht anders, volgende keer?

'Het dichtgooien van de economie is heel kostbaar. We konden dit doen omdat de financiële uitgangspositie goed was. Maar dit kan niet steeds opnieuw. En één van de dingen die ik hoop dat we leren, is dat we het Europese beleid veel sterker moeten maken. Iedereen kan vrij over de grenzen bewegen, maar voor de coronaregels en vaccinaties werden in elk land aparte beleidjes gevoerd, dat is onhandig. Om ons voor te bereiden op de volgende pandemie zouden we de focus op wat er in verschillende landen apart gebeurt, moeten loslaten.'