Boze burger niet altijd tevreden met populist

Populistische partijen zoals de PVV geven mensen de mogelijkheid om hun ontevredenheid met het politieke establishment te uiten, zegt de politicologie. "Dit veronderstelt dat zo'n partij deze mensen een soort democratische voldoening geeft", zegt Kemmers. "Volgens de 'kanaliseringstheorie' hebben burgers het gevoel dat een politicus als Wilders hun zorgen overbrengt in het centrum van de politieke macht."

Machtsoriëntatie maakt uit

Hoewel deze theorie een overtuigende verklaring lijkt voor de opkomst van populistische partijen, wilde Kemmers weten of het ook zo werkt in de praktijk. Voor zijn onderzoek sprak hij met verschillende ontevreden burgers. "Tijdens deze gesprekken ontdekte ik dat de theorie opging voor sommige ontevreden burgers, maar niet voor allemaal. Het hangt af van waar zij denken dat de werkelijke macht ligt. Ik noem dat 'machtsoriëntatie'. Mensen met een transparante machtsoriëntatie denken dat de officiële politieke instituties het centrum van de macht vormen. Voor hen is een stem op Wilders bevredigend, omdat hij hun zorgen uit. Hoewel Wilders niet bij het establishment hoort, erkennen ze wel het systeem waarin hij opereert. Vandaar dat ze over het algemeen tevreden zijn met een stem op een populistische partij."

Maar andere stemmers geloven niet dat de macht wordt uitgeoefend door politieke instituties. Zij hebben, in Kemmers' terminologie, een ondoorzichtige machtsoriëntatie. "Deze mensen geloven dat obscure organisaties als 'De Bilderberggroep' en 'de linkse kerk' de macht hebben.

Mensen met een ondoorzichtige machtsoriëntatie die op een populistische partij stemmen, voelen juist geen opluchting. Kemmers: "Ze stemmen weliswaar op een politicus die tegen de gevestigde orde trapt, maar ze geloven niet dat het systeem waarin hij dat doet, daadwerkelijk invloed heeft."

Niet-stemmers in beeld

Er zijn ook politiek-ontevreden burgers die bewust niet stemmen. Niet-stemmen betekent niet dat ze apolitiek zijn. Sommigen zijn socialist, anderen anarchist en sommigen zijn religieus. Voor deze niet-stemmers werkt de kanaliseringstheorie omgekeerd. "Niet-stemmers met een transparante machtsoriëntatie zeggen dat ze gefrustreerd zijn. Ze kiezen ervoor om af te zien van meedoen in de enige arena die er in hun ogen toe doet. Hun niet-stem is een teken van berusting."

Dan zijn er nog niet-stemmers met een ondoorzichtige machtsoriëntatie. Kemmers: "Zij geloven niet dat de politieke macht ligt bij de officiële instituties en hun stemonthouding is onderdeel van een reeks aan politieke activiteiten die niet gericht zijn op institutionele politiek, zoals demonstraties, het tekenen van petities en het boycotten van bepaalde producten." Deze niet-stemmers ervaren juist wél een tevreden gevoel van het niet-stemmen."

Ander soort betrokkenheid

Ik hoop dat mijn onderzoek inzicht geeft in hoe de bevolking omgaat met populisme. Journalisten, commentatoren en politici hebben allerlei aannames over "de boze burger". De kanaliseringstheorie gaat soms op, maar soms ook niet. Mijn onderzoek probeert die verschillen te verklaren.

Om ontevredenheid over de politiek en het daaruit voortvloeiende gedrag te begrijpen, moet je met mensen gaan praten. Ik heb geleerd dat deze mensen niet per se niet-betrokken en ongeïnformeerd zijn, in tegenstelling tot de beeldvorming. Vaak volgen ze de actualiteiten op de voet, en beschouwen ze hun afkeer van de gevestigde politiek juist als toegenomen betrokkenheid. Ze doen hun eigen onderzoek om tot een mening te komen, alleen niet altijd via de traditionele media.

De reguliere media verliezen invloed aan alternatieve informatiebronnen, en ik denk dat de ondoorzichtige machtsoriëntatie groter wordt. Ik denk dat mijn studie helpt om te begrijpen wat ontevreden burgers doen met hun wantrouwen ten opzichte van de politiek."