Socioloog Ruut Veenhoven (79) doet al zijn hele leven onderzoek naar geluk. Nu is de wetenschapper bezig met een heel speciaal onderzoek: samen met kleinzoon Jos kijkt hij hoe gelukkig transgender personen zijn. “Om gelukkig te worden moet je veel uitproberen en dat doen mensen ook aan de lopende band”, vertelt Ruut.
Ruut Veenhoven heeft de World Database of Happiness opgezet, waarin alle resultaten van het onderzoek over geluk te vinden zijn. “Er staan meer dan duizend onderwerpen in. Dat gaat van leeftijd en inkomen, tot geaardheid en genderidentiteit. Toen Jos in transitie ging ben ik extra gaan zoeken naar onderzoek hierover. Al dat onderzoek hebben we op een rijtje gezet.”
Het voorlopige rapport hiervan is online te vinden: https://personal.eur.nl/veenhoven/Pub2020s/TransGenderHappiness-ISQOLS.pdf
Jos werkt als student-assistent bij onze universiteit en doet aan de Universiteit Utrecht de master Climate Physics. “Het is heel leuk om samen met mijn opa onderzoek te doen. Hij doet al veertig jaar onderzoek naar geluk, interessant om dat nu van dichtbij te zien en om daarmee te helpen.” Ruut sluit zich hierbij aan: “De tijd dat we samen voetbalden is voorbij, maar dit is ook samen spelen. Heel leuk om te doen.”
Tijdens en na een transitie stijgt het geluk
De grote vraag van het onderzoek is: hoe gelukkig zijn transgender personen? Het antwoord is helaas dat ze minder gelukkig zijn dan de gemiddelde landgenoot. Hoeveel minder verschilt tussen vormen van transitie. Sommigen gaan in medische transitie, anderen alleen in sociale transitie. Ze kiezen er dan bijvoorbeeld voor om hun naam te veranderen en zich anders te kleden.
“Je ziet dat mensen die graag in medische transitie willen, maar dat nog niet zijn, ongelukkig zijn. Op het moment dat ze wel in medische transitie gaan of deze hebben afgerond zijn ze een stuk gelukkiger. In Nederland zijn de wachtlijsten lang om in transitie te gaan. Met deze kennis is dat extra schrijnend”, vertelt Jos. “Over het effect van medische transitie op geluk is veel onderzoek gedaan. Helaas is er vrijwel geen onderzoek naar het effect van sociale transitie op geluk, terwijl een deel van de transgender personen het daarbij laat.”
Wat is geluk eigenlijk?
Het woord geluk heeft veel betekenissen. “Wij beperken ons tot geluk in de zin van levensvoldoening. Dat valt goed te meten met vragen zoals ‘Alles bij elkaar genomen, hoe tevreden of ontevreden ben je tegenwoordig met je leven als geheel? Geef dat aan in een rapportcijfer van 0 tot 10’”, vertelt Ruut. Volgens hem hebben de meeste mensen daar direct een antwoord. “Slechts minder dan een procent zegt het niet te weten.”
Jos vult zijn opa direct aan: “Voor mij is dat ook niet moeilijk. Ik geef mijn leven een acht.” Ruut: “Het komt weleens voor dat het cijfer een week later een stuk lager is. Je relatie gaat uit of er gebeurt iets anders. De Lockdown van vorig jaar heeft het geluk behoorlijk gedrukt, met name onder jongeren. Ik heb daar als bejaarde minder last van gehad, en geef mijn eigen leven een dikke acht. Daarmee onderscheid ik mezelf niet van de gemiddelde Nederlander. Die geven hun leven een cijfer net onder de acht.”
Nederlanders steeds gelukkiger
Als je het nieuws kijkt of de kranten leest verwacht je misschien iets anders, maar Nederlanders geven hun eigen leven een ruime voldoende. In de afgelopen veertig jaar is dat zelfs gestegen van een kleine zeven tot bijna een acht. “Door de coronapandemie is er wel een half punt afgegaan, maar ik verwacht dat dit snel zal bijtrekken”, aldus Ruut.
Volgens Ruut is het geluk gestegen omdat we steeds meer een leven kunnen leiden dat bij ons past. “Het voorbeeld van transgender personen is daarvoor illustratief. Het geldt ook voor homoseksuele personen. Of mensen die geen kinderen willen. Vroeger kon dat allemaal niet. Tegenwoordig wordt het veel meer geaccepteerd dat je je eigen keuze volgt; ook al vindt je moeder het maar niks. En als je niet fulltime wil werken of geen carrière wilt maken, kan dat ook. Niet alleen zijn de mogelijkheden groter, maar ik denk dat we ook beter zijn geworden in bepalen wat we zelf willen. Er is meer zelfbewustzijn.”
“We zien dat het geluk van transgender personen toeneemt met leeftijd. Dat is best wel anders wanneer je het vergelijkt met het gemiddelde geluk"
Acceptatie het allerbelangrijkste
Hoe groter de acceptatie in een land voor transgender personen, hoe gelukkiger ze er zijn. “Dat zien we ook bij andere groepen van minderheden”, vertelt Jos. “We zien ook dat het geluk van transgender personen toeneemt met leeftijd. Dat is best wel anders wanneer je het vergelijkt met het gemiddelde geluk. Dat zie je daar niet. Mijn verklaring is: hoe ouder iemand is, hoe groter de kans dat deze persoon is wie die wil zijn en geaccepteerd wordt door zichzelf en anderen.”
Ruut: “De relatie met leeftijd heeft een beetje een U-vorm. In je jonge jaren ben je meestal gelukkiger dan op middelbare leeftijd, maar op je oude dag wordt het leven weer wat leuker. Dat komt niet alleen door de goede pensioenvoorzieningen in ons land, maar vooral door dat je na je pensioen meer vrijheid hebt om te doen wat je wilt en omdat je ondertussen de nodige levenswijsheid hebt opgedaan. Bij transgender personen zien we eerder een gestage stijging van hun geluk over de jaren. Dat zal voor een belangrijk deel zitten in het leren omgaan met de nieuwe genderidentiteit en groeiende sociale acceptatie.”
Jos: “Het feit dat er transgender personen zijn die even gelukkig zijn als gemiddeld, geeft aan dat het ook mogelijk is. Dat is het goede nieuws. Het opvallendste aan ons onderzoek is dat het geluk zo verschilt tussen mensen die in transitie willen maar nog niet kunnen, en mensen die wel al in transitie zijn geweest. Dat verschil in geluk is zó groot.”
Hoe word je gelukkig? Probeer dingen uit!
Jos: “Mensen die twijfelen over hun genderidentiteit zou ik adviseren: probeer dingen uit. Zo win je informatie in over wat voor jou fijn voelt. Het hielp voor mij heel erg om met een groepje mensen te zitten en te proberen hoe het was als mensen me aanspreken met ‘hij’, en de naam Jos te gebruiken. Ik kwam erachter dat dit voor mij heel fijn voelde. En zoek mensen om ermee over te praten. Als je niet echt mensen in je omgeving hebt: zoek mensen online. Er zijn ook genoeg praatgroepen voor trans personen, waar je vooral ook welkom bent als je het allemaal nog niet weet.”
Ruut: “Wanneer ben je gelukkig? Als je een leven leidt dat bij je past. Je moet dingen uitproberen. Een goed voorbeeld is: wat voor partner past nou bij je? Daar kan je gedachten over hebben, maar je moet het gewoon uitproberen. Dat doen mensen aan de lopende band. Dat gaat vaak gepaard met liefdesverdriet, maar daar leer je ook weer van. Na struikelpartijen kom je toch in een studie, beroep of relatie die bij jou past. Je moet wel het lef hebben om dingen uit te proberen.”
- Professor