In een vergrijzend Nederland zonder verzorgingshuizen en met steeds minder personeel in de zorg, zullen we op zoek moeten naar manieren waarop we gezond oud kunnen worden in onze eigen wijk. Wat is daarvoor nodig? Veiligheid, een sociaal netwerk en buren die elkaar helpen zijn belangrijke factoren voor age friendly communities, aldus prof. dr. Jane Murray Cramm, professor of person-centred care bij Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM) en Chief Diversity Officer van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Het onderzoek van prof. dr. Jane Murray Cramm en prof. dr. Anna Petra Nieboer richt zich op age friendly communities, oftewel leeftijdsvriendelijke gemeenschappen. De behoefte hieraan is nog nooit zo groot geweest, in een samenleving waar we steeds meer voor onszelf moeten zorgen en waar mensen langer thuis (moeten) blijven wonen. Maar wat betekent een leeftijdsvriendelijke gemeenschap? Zijn er verschillen tussen de wensen van ouderen met en zonder migratieachtergrond? En hoe kunnen we buurten creëren die het welzijn van iedereen ondersteunen?
Mensen zelf laten vertellen over wat zij nodig hebben
Prof. dr. Jane Murray Cramm: "Wij doen onderzoek naar wat mensen nodig hebben, en dit laten we mensen zelf vertellen. Er lopen verschillende onderzoeken op dit thema. In twee onderzoeken trekken we samen op met de gemeente Rotterdam en gemeente Drechtsteden om te kijken naar de rol van de buurt op een gezonde leefstijl en de gezondheid van bewoners. Een ander grootschalig onderzoek focust op de vier grote steden in Nederland: Rotterdam, Amsterdam, Den Haag en Utrecht. Daarin kijken we naar verschillen tussen mensen met en zonder migratieachtergrond.
Er zijn nogal wat verschillen tussen mensen, afhankelijk van gezondheid, sociaal netwerk, financiële middelen, wensen, achtergrond. We voeren het onderzoek uit onder mensen met een Nederlandse, Marokkaanse, Turkse, en Surinaamse afkomst. In de vier grote steden zijn dat de grootste groepen. We doen zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek onder al deze groepen."
Persoonlijke drive
Cramm: "Sociaaleconomische verschillen in Nederland blijven toenemen. Mensen kunnen tot zes jaar eerder overlijden, afhankelijk van waar ze opgroeien. Of dat mensen de laatste vijftien jaar van hun leven in mindere kwaliteit doorbrengen. Dat vind ik heel erg. Daar komt nog bovenop dat we in mijn ogen in onderzoek hiernaar bepaalde groepen mensen missen. Omdat het misschien lastiger is om onderzoek te doen onder deze groepen. Ja, dat is ook lastiger soms om bepaalde groepen te betrekken. Maar daar wordt het voor mij pas interessant."
Hoe zorg je ervoor dat je een diverse groep respondenten hebt?
Cramm: “Om te beginnen werken we met een divers onderzoeksteam, met wetenschappers met een Surinaamse, Turkse, Nederlandse en Egyptische achtergrond. Het is belangrijk dat je al vanaf het begin van het onderzoeksproces vanuit verschillende perspectieven kijkt. We gaan met twee tweetalige onderzoekers bij mensen thuis langs met een vragenlijst. Die vragenlijsten hebben we onder andere in het Nederlands en in het Arabisch. We proberen het zo laagdrempelig en toegankelijk mogelijk te maken.
We merken dat de respons in eerste instantie hoger is bij mensen zonder migratieachtergrond. Dit heeft veel met vertrouwen te maken. Sommige mensen doen de deur pas open als ze iemand herkennen. Of mensen willen met hun kinderen overleggen. Het is soms een intensief traject. Dan zit je anderhalf uur samen met iemand om de vragenlijst helemaal door te nemen. Dus dat gebeurt al bij het kwantitatieve gedeelte van het onderzoek. En daarnaast loopt natuurlijk nog het kwalitatieve deel van het onderzoek.
We nemen de tijd met respondenten. We laten een telefoonnummer achter als ze er nog over na willen denken. Gaan opnieuw langs. Dit zorgt ervoor dat dit onderzoek ook langer duurt en meer geld kost. Daar hebben we rekening mee gehouden en daar investeren we ook bewust in."
Eerste resultaten: veiligheid en vangnet van groot belang
Cramm: "We hebben nog niet alle analyses gedaan, maar we kunnen al wel enige inzichten bieden in hoe je gezond oud kunt worden in je eigen wijk. We zien duidelijk dat veiligheid van groot belang is. Dit geldt voor velen zelfs als randvoorwaarde. Er zijn in de grote steden veel wijken waar in toenemende mate incidenten en explosies zijn. Veiligheid is dan nummer 1, vooral als je kwetsbaar en ouder bent. Want als er iets is, kun je niet zomaar wegrennen. In sommige wijken hebben ouderen het gevoel dat ze niet veilig naar buiten kunnen. Dit belemmert hen in het dagelijks leven.
Verder valt op dat er behoefte is aan meer sociale cohesie, aan meer contact tussen verschillende groepen ook. Het is toch eigenlijk gek dat we in Nederland thuiszorg moeten inschakelen om ogen te druppelen of steunkousen aan te doen? Zou een buurtgenoot kunnen helpen? En niet alleen voor instrumentele hulp, maar ook voor een praatje, of voor hulp met ingewikkelde brieven. Ons zorgsysteem in Nederland is zo complex. Mensen snappen informatie die ze ontvangen lang niet altijd. Als buren elkaar met bepaalde taken en met ingewikkelde brieven of formulieren kunnen helpen, dan zou dat heel mooi zijn."
Verschillen tussen Nederlanders met en zonder migratieachtergrond
Cramm: "Wat betreft verschillen tussen Nederlanders met en zonder migratieachtergrond hebben we de overall analyse nog niet gedaan. We hebben tot nu toe vooral binnen de groepen gekeken. In algemene zin kan ik wel zeggen dat de verschillen tussen mensen soms meer in het hebben van een sociaal netwerk liggen, dan of men een migratieachtergrond heeft of niet.
Wat we over het algemeen zien, is dat als mensen een sociaal netwerk hebben, ze minder afhankelijk zijn van zorg en/of buren. Zonder sociaal netwerk, wordt de wijk een stuk belangrijker. Binnen de groep ouderen met een Turkse achtergrond valt op dat zij een hoog sociaal welzijn hebben. Dit heeft ermee te maken dat ouderen in Turkse gezinnen een erg hoge status hebben. Ook in Surinaamse gezinnen vallen de sterke familiebanden op. Daar is samen koken bijvoorbeeld erg belangrijk. Daarnaast zien we ook veel eenzaamheid onder Nederlanders zonder migratieachtergrond, terwijl je in de literatuur vaak leest dat zij het relatief beter doen dan ouderen met een migratieachtergrond."
Age friendly communities
Cramm: "Er is veel sociale interactie binnen de groepen maar niet zo zeer tussen de groepen. Terwijl meer interactie tussen verschillende groepen vaak heel positief uitpakt weten we vanuit de literatuur. Age friendly communities richten zich op een veilige omgeving die uitnodigend is voor ouderen, waar meer interactie is tussen verschillende groepen (jong-oud, groepen met verschillende culturele achtergronden). Het devies is: bouw geen standaard verpleeghuizen, maar kies voor andere vormen van samenwonen, gericht op meer gezamenlijkheid. Maak het uitnodigender, maak het gemakkelijk voor mensen om samen te koken. Ouderen en jongeren hebben vaak dezelfde behoeften qua wonen: een kleine ruimte om te wonen, een gezamenlijke ruimte om te koken, om samen te komen.
Er zijn steeds meer alleenstaanden in Nederland, jong en oud, met allemaal verschillende achtergronden. Waarom zoeken die elkaar niet meer op? Dat kan te maken hebben met barrières die mensen voelen om op elkaar af te stappen, of omdat mensen niet om hulp durven vragen. Dit zou iets natuurlijks moeten worden in een gemeenschap in een wijk. Zorg voor laagdrempelige woonvormen met veel gezamenlijkheid. Dat maakt een gemeenschap leeftijdsvriendelijk."
Rol van gemeenten en wijken
Cramm: "Wij werken fijn en goed samen met de verschillende gemeenten. We stellen samen de onderzoeksvragen op – en creëren zo echt engaged research. De adviezen die naar boven komen zijn vaak heel concrete simpele dingen. Voor ouderen is het bijvoorbeeld belangrijk dat de gemeente de bladeren snel opruimt, als die in de herfst zijn gevallen. Of het gaat om iets concreets als de verkeerslichten langer op groen laten staan bij bepaalde voetgangersoversteken.
Soms moet je ook kijken naar welke overstijgende behoeftes er zijn. Niet iedereen heeft hetzelfde nodig. Bekijk goed waar de behoeften van verschillende groepen liggen en probeer je te richten op groepen die (meer) hulp nodig hebben.
Het is heel mooi om te merken dat gemeenten en beleidsmakers open staan voor onze bevindingen. In Rotterdam werken we met een integrale wijkaanpak wij komen als onderzoekers een keer in de twee maanden met de gemeente Rotterdam samen en dan delen we onze nieuwe bevindingen. We krijgen dan heel open en spontane reacties: "Ooooh, dat moet die en die echt horen". Dit leidt ook tot betere samenwerking tussen afdelingen en partijen."
Contact houden met respondenten over het onderzoek
Cramm: "Wij vinden het erg belangrijk om respondenten op de hoogte te houden van ons onderzoek. We zijn nu bezig met een poster waarop we onze resultaten op een toegankelijke manier delen. Met veel tekeningen om bepaalde zaken goed uit te leggen. We willen teruggeven wat we hebben geleerd. Dit is echt onze verantwoordelijkheid als onderzoekers."
Op welke manier hangt jullie onderzoek samen met jouw rol als Chief Diversity Officer?
Cramm: "Dit is gewoon Jane. Dit zit zo in mij. Inclusie is zo belangrijk, dat wil ik als persoon echt bereiken. Als Chief Diversity Officer vergaar ik nog meer kennis. En mijn werk als onderzoeker biedt ook telkens nieuwe inzichten. Het versterkt elkaar echt."
- Professor
- Meer informatie
Meer wetenschapsverhalen? Kijk op ons online magazine Erasmus Extra.
Pers
Voor meer informatie kun je contact opnemen de persvoorlichter van ESHPM Marina van Weele via de mail of telefonisch via +31 6 51 12 56 49.- Gerelateerde content
- Gerelateerde links
- Creating age friendly communities for all
