Het brein van rokers reageert anders wanneer ze een fout begaan

Iets herhaaldelijk blijven doen, ook al weet je dat het slecht voor je is, dat is voor Henrico Stam de essentie van een verslaving. En de impact van verslaving is gigantisch: Er gaat meer dan een miljard euro naar verslavingszorg en de maatschappelijke kosten zijn nog vele malen hoger. Stam heeft van dichtbij meegemaakt wat de gevolgen kunnen zijn. “Mijn schoonvader overleed nog voor zijn zestigste, en ik ben ook andere familieleden relatief jong verloren. Allemaal aan de gevolgen van een rookverslaving.”

Hij deed zijn promotieonderzoek naast een fulltimebaan in de voedingsindustrie en rondde al in 2003 zijn studie economie af, ook aan de Erasmus Universiteit. Hoe komt hij er dan op om te promoveren op onderzoek naar verslaving en hersenactiviteit? “Ik wilde begrijpen waarom mensen dingen blijven doen waarvan ze zelf zeggen: ik wil dit helemaal niet. Dat intrigeerde me, en ik wilde weten wat er dan in het brein gebeurt.”

Uitgestelde beloning en impulsiviteit

Toch is er een belangrijk principe in zijn onderzoek dat raakt aan zijn oude studie: delay discounting. Dit is een begrip uit de gedragseconomie en een graadmeter voor impulsiviteit. Stel, je biedt iemand 15 euro nu aan, of 20 euro over drie maanden. Waar de een zal kiezen voor het snelle geld, kijkt de ander liever verder vooruit. Of je de beloning wel of niet uitstelt, zegt dus iets over hoe impulsief je bent. “Iets vergelijkbaars zie je bij verslaving: de behoefte aan een sigaret wint het dan vaak van de langetermijnwinst op de gezondheid.”

Stam voerde tal van onderzoeken uit waarbij deelnemers met EEG-metingen hun hersenactiviteit lieten registreren tijdens gedragsproeven en opdrachten. Een opvallende bevinding is dat het brein van rokers anders reageert wanneer de persoon een fout maakt. Normaal geeft je brein een soort waarschuwingssignaal af. Bij mensen met een verslaving is dat signaal zwakker.  Zelfs lichte rokers vertonen al afwijkende hersenactiviteit op dit vlak, een patroon dat eerder vooral werd gezien bij cocaïnegebruikers. “Dat vind ik zorgelijk. Je ziet dat het brein al meetbaar anders functioneert bij mensen die maximaal tien sigaretten per dag roken.”

Aanknopingspunten voor behandeling

Hoewel zijn onderzoek fundamenteel is, ziet Stam ook aanknopingspunten voor de praktijk. Zo noemt hij hersenstimulatie als mogelijke aanvullende behandeloptie. Met magnetische pulsen kun je hersengebieden activeren die betrokken zijn bij zelfcontrole en foutverwerking. Deze techniek zou mogelijk een aanvulling kunnen zijn op bestaande behandelingen. “Cognitieve gedragstherapie is vaak ook effectief, maar het is niet voor iedereen voldoende. Dan is het goed als er alternatieven zijn”, verklaart hij.

Net als veel artsen maakt Stam zich zorgen over de snelle opkomst van vapen onder jongeren, zeker nu steeds duidelijker wordt hoe schadelijk dit is. Vapen heeft niet alleen gevolgen voor de longen maar de nicotineverslaving heeft ook effect op de werking van het brein. Zo heeft het invloed op het beloningssysteem in het brein. Hij wijst erop dat jongeren al op twaalfjarige leeftijd beginnen met vapen en tot een half pakje sigaretten aan nicotine per dag kunnen binnenkrijgen. “Je speelt met je dopaminebalans, en dat kan de kans juist vergroten dat je ook met andere middelen gaat experimenteren. Vapen kan jongeren dus extra kwetsbaar maken voor verslaving.”

Promotie

Henrico Stam promoveert op vrijdag 9 mei aan de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences. Zijn proefschrift draagt de titel Neurocognitive Mechanisms of Delay Discounting. Promotoren zijn prof.dr. Ingmar Franken en dr. Freddy van der Veen.

In de media

Interview met radio 1 De Nieuws BV

Interview met Radio Rijnmond