Afgelopen maand stemde het stadsbestuur van het Zwitserse Bern in met de start van een pilot om de verkoop van cocaïne, voor persoonlijk gebruik, te legaliseren. De stad hanteert momenteel een repressief drugsbeleid, wat drugshandel en -gebruik naar de onderwereld verbant. Dit bemoeilijkt controle en preventieve maatregelen. Hoewel Bern openstaat voor legale cocaïnehandel is het niet zeker dat de Zwitserse stad daadwerkelijk mag starten met de pilot. De Zwitserse regering heeft namelijk nog geen toestemming gegeven. Bern heeft wel sinds dit jaar toestemming om te beginnen met de legale verkoop van cannabis. In Nederland wordt de verkoop van cannabis gedoogd. Hoe werkt dit beleid? Zou dit beleid ook kunnen werken bij soft- en harddrugs? En is het mogelijk om drugsgebruik en -handel te legaliseren of reguleren? Joost Verbaan, wetenschappelijk docent Straf(proces)recht aan Erasmus School of Law, legt het uit.
Wat is de juridische definitie van ‘drugs’?
“Er bestaat geen juridische definitie van drugs”, antwoordt Verbaan. “De Opiumwet spreekt van ‘opium’ en andere verdovende middelen. In internationale verdragen wordt gesproken van psychotrope stoffen en verdovende middelen. De Nederlandse Opiumwet kent twee bijlagen waarin lijsten zijn opgenomen met stoffen die als drugs kunnen worden bestempeld”, vertelt de wetenschappelijk docent.
Middelen kunnen opgenomen worden in de Opiumwet als de wetgever van oordeel is dat ze een onaanvaardbaar groot risico meebrengen voor de volksgezondheid. “Dat wil zeggen dat het schadelijk kan zijn voor de geestelijke of lichamelijke gezondheid van de gebruiker van genoemd middel”, aldus Verbaan. De wetgever kan de stoffen dan toevoegen aan de lijsten van de Opiumwet.
Hoe werkt het huidige gedoogbeleid juridisch?
Hoewel de Opiumwet bepaalt dat import, export, productie, teelt, handel en bezit van drugs strafbaar is, hanteert Nederland voor softdrugs momenteel een gedoogbeleid. Dat houdt in dat in bepaalde gevallen wordt gekozen om niet tot vervolging over te gaan. Verbaan benadrukt dat het gedoogbeleid samenhangt met het opportuniteitsbeginsel van het Openbaar Ministerie (OM). “Dat beginsel bepaalt dat het OM kan vervolgen als het dat opportuun acht. Het gedoogbeleid geeft een invulling aan het beleid waarin vastgesteld wordt wanneer vervolging opportuun is”, vertelt Verbaan.
Verbaan legt uit dat de keuze voor het gedoogbeleid samenhangt met de ontwikkelingen in de jaren ’60. “Daar werden door jongeren ludieke acties gehouden die naar de letter van de wet strafbaar waren, maar maatschappelijk beperkt leed meebrachten. Om te voorkomen dat al die zaken moesten worden voorgebracht, is het gedoogbeleid ontwikkeld”, legt hij uit.
Hoe zou legalisering of regulering van drugs er juridisch uit kunnen zien?
Verbaan antwoordt dat legalisering en regulering van drugs juridisch vrij eenvoudig is. “Maar maatschappelijk heeft dat veel gevolgen”, gaat hij verder. “Het schrappen van bepalingen in de Opiumwet of het toevoegen van wederrechtelijk als bestanddeel leidt al tot vormen van legalisering of regulering. Maar een regering zou zulke stappen nooit nemen zonder flankerend beleid. Het zou ook tot chaos leiden als dat niet zou gebeuren. Dat is dus nog een grote juridisch horde.”
Nederland is daarnaast gebonden aan een aantal internationale verdragen, en kan dus niet zomaar beslissen over te gaan tot legaliseren of reguleren van drugs. Verbaan noemt een aantal voorbeelden: “Nederland is in elk geval gebonden aan VN-Verdragen: Het Enkelvoudig Verdrag inzake verdovende middelen, het Verdrag inzake psychotrope stoffen en het Verdrag van de Verenigde Naties tegen de sluikhandel in verdovende middelen en psychotrope stoffen”.
Wat zijn de juridische voor- en nadelen van het legaliseren of reguleren van drugs?
“Dat hangt ten eerste af van de wijze van regulering”, begint Verbaan. “Volledige legalisering betekent geen strafzaken meer over invoer of vervaardiging van drugs, maar zal wel leiden tot de nodige voorschriften die vervolgens weer naleving behoeven. Net zoals dat bij alcohol het geval is. Bovendien zal, als dat op nationaal niveau gebeurt, de uitvoer van drugs tot nieuwe juridische vraagstukken leiden.”
Verbaan benadrukt dat regulering niet meteen de illegale handel stopzet: “Illegale drugs zouden dan bijvoorbeeld goedkoper kunnen zijn. Voor de juridische praktijk betekent het waarschijnlijk dat er zaken gaan komen tegen legale drugsaanbieders, die bijvoorbeeld onvoldoende waarschuwen voor schadelijke effecten”, beargumenteert de wetenschappelijk docent.
Hoe kan het legaliseren en reguleren van drugs het strafrechtelijk systeem belasten?
“De legalisering of regulering van drugs ontlast weliswaar het strafrechtelijk systeem als het gaat om onderzoeken naar drugskartels, maar tegelijkertijd zal legalisering leiden tot meer overlast en spanningen aan de andere kant”, vertelt Verbaan. Hij noemt als voorbeelden export naar landen waar drugs niet legaal zijn of het begaan van strafbare feiten door personen onder invloed van drugs. “Denk aan het rijden onder invloed van drugs, maar ook ernstigere delicten”, aldus Verbaan.
Is legalisering op grotere schaal denkbaar?
“Alles is denkbaar”, antwoordt Verbaan. “Het lijkt ook van groot belang dat Nederland niet in zijn eentje overgaat tot legalisering. Los van de vraag of dan verdragen moeten worden opgezegd, kan het ook een belasting meebrengen bij de grenzen met buurlanden. Legalisering van drugs lijkt dus eerder alleen maar denkbaar als daar op grote schaal toe wordt overgegaan.”
Hoe staat u zelf tegenover het legaliseren of reguleren van drugs?
Verbaan geeft aan dat legaliseren van drugs volgens hem niet de meest wenselijke vorm is. “We hebben net jarenlang gestreden om het tabak- en alcoholgebruik aan banden te leggen”, zegt hij. Verbaan benadrukt dat drugsgebruik enorme maatschappelijke kosten met zich meebrengt. Denk bijvoorbeeld aan de gezondheid van drugsgebruikers, maar ook de kosten van behandeling van een verslaving.
Verbaan stelt dat hij meer ziet in de regulering van drugs. “Dat zou kunnen beginnen bij het op recept verstrekken van harddrugs aan verslaafden, waarbij gelijktijdig wordt gewerkt aan het afkicken van die drugs. Wellicht dat daarna voor sommige drugs de drempel kan worden verlaagd, mits wetenschappelijk aanvaard dat gebruik op de lange termijn geen schade toebrengt”, concludeert Verbaan.
- Universitair Docent