Onderzoek toont aan dat rechters strengere straffen oplegden aan Marokkaans-Nederlandse verdachten na spraakmakende moordzaak

Het onderzoek, geschreven door prof. dr. Olivier Marie (Erasmus School of Economics), dr. Kyra Hanemaaijer (Universiteit van Göteborg) en dr. Nadine Ketel (Vrije Universiteit Amsterdam), biedt zeldzaam, op gegevens gebaseerd bewijs van hoe ‘salience shocks’ (plotselinge toename van de zichtbaarheid van bepaalde minderheidsgroepen in het openbaar) de besluitvorming van rechters kunnen beïnvloeden wanneer cognitieve snelkoppelingen onpartijdige redeneringen vervangen.

Aan de hand van hoogwaardige administratieve gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek, die alle fasen van het strafrechtelijke proces bestrijken, analyseerden de auteurs de nasleep van de moord op Wiersum, die in de Nederlandse media op grote schaal in verband werd gebracht met de zogenaamde ‘Mocro Maffia’, een crimineel netwerk van Marokkaans-Nederlandse personen.

Wanneer publieke aandacht de rechtspraak beïnvloedt

Uit de bevindingen blijkt dat de rechterlijke straffen na de moord aanzienlijk strenger zijn geworden. Rechters verlengden de gevangenisstraffen voor verdachten van Marokkaanse afkomst met 72 procent (wat neerkomt op gemiddeld ongeveer drie maanden extra). De kans op een gevangenisstraf veranderde daarentegen niet, evenmin als de beslissingen van de politie of het openbaar ministerie, wat erop wijst dat er alleen sprake was van vooringenomenheid in de lengte van de straf, de fase van het proces waarin rechters de meeste discretionaire bevoegdheid hebben. Uit het onderzoek blijkt ook dat rechters met meer ervaring in het behandelen van zaken waarbij Marokkaanse verdachten betrokken waren, minder last hadden van de salience shock, wat aangeeft dat professionele ervaring kan helpen om vooringenomenheid te verminderen. Ten slotte ontdekten de onderzoekers dat deze verschillen ook tijdens het beroepsproces bleven bestaan, aangezien hogere rechtbanken de strengere straffen die na de gebeurtenis waren opgelegd, niet corrigeerden.

Olivier Marie, hoogleraar arbeidseconomie, legt uit: 'Onze resultaten tonen aan dat zelfs in een modern, op regels gebaseerd rechtssysteem, verhoogde aandacht voor een bepaalde minderheid onbewust van invloed kan zijn op gerechtelijke beslissingen. Dit onderstreept het belang van bewustwording en training om vooringenomenheid te verminderen in tijden van maatschappelijke spanningen.'

Een breder Europees perspectief

Hoewel studies naar vooringenomenheid in de rechtspraak zich vaak hebben gericht op de Verenigde Staten, biedt dit onderzoek een van de eerste uitgebreide analyses van dergelijke effecten binnen een Europees strafrechtsysteem. Het laat zien hoe etnische en migratieachtergronden de uitkomsten kunnen beïnvloeden, zelfs in een context met sterke institutionele waarborgen en normen van gelijkheid voor de wet.