Met haar 110 jaar is de Erasmus Universiteit Rotterdam een relatief jonge universiteit. Maar onmisbaar voor deze stad. Waarom en wanneer is deze universiteit ontstaan in Rotterdam? En welke plaats neemt de Erasmus Universiteit in Rotterdam in? Dat bespreken we met Paul van de Laar, bijzonder hoogleraar stadsgeschiedenis en afdelingshoofd geschiedenis van de Erasmus School of History, Culture and Communication.
De basis voor Erasmian Values
“Rotterdam stond altijd al bekend als ondernemende stad, maar kende wel tal van kooplieden die zich lieten inspireren door intellectuelen die van elders kwamen. Pierre Bayle, Mandeville en John Locke, om er enkelen te noemen, maakten aan het einde van de 17e eeuw deel uit van een kring rondom de Engelse quaker-koopman Benjamin Furly. Deze Rotterdamse mercator-sapiens was de spil in een netwerk van internationale gemeenschappen die elkaar in zowel kleine kring thuis, als geïmproviseerde sociëteit ontmoetten. De Lantaarn, het huis waar Furly zijn ontmoetingen hield, was een belangrijke uitvalsbasis voor de export van Verlichtingsidealen buiten Rotterdam. Zij borduurden voort op wat men tegenwoordig ‘Erasmian Values’ noemt.
Een school voor de handelselite
Maar het intellectuele Rotterdam werd eind 19de eeuw verdrukt door de werk- en havenstad. De haven werd steeds groter en internationaler en de behoefte nam toe aan beter opgeleide handels- en kooplieden. “Eerst was het normaal dat je werd opgeleid in het familiebedrijf of bij bevriende relaties ging werken, maar de behoefte om de praktijkgeschoolde ondernemers te professionaliseren werd steeds groter.
Daarom werd in 1913 de Nederlandsche Handels-Hoogeschool opgericht, een praktische breed opgezette handelsopleiding bedoeld voor de handelselite, met vakken als talen, geschiedenis, geografie en economie. De economische wetenschap werd steeds belangrijker voor de opleiding. Andere universiteiten haalden ten onrechte hun neus op voor deze jonge wetenschap. Zo zeiden ze ‘wie economie studeert, is een veredelde boekhouder.’”
Van hogeschool naar universiteit
Na de Tweede Wereldoorlog ging het snel met de Hogeschool. De campus verhuisde van de Pieter de Hoochweg (vlak bij het havengebied) naar Woudestein, waar vanaf de jaren ’60 de huidige campus werd gebouwd. En sinds 1973 draagt de school dan eindelijk de naam Erasmus Universiteit Rotterdam, na een fusie tussen de Nederlandse Economische Hogeschool en Medische Faculteit Rotterdam.
“Alle praktijkgerichte opleidingen waar Rotterdam om bekend staat zijn gemeengoed zijn geworden”
De Rotterdamse manier: making societal impact
Maar wat kenmerkt de Erasmus Universiteit? Kunnen we de universiteit echt Rotterdams noemen en wat is er over van de band met de stad? “De Nederlandsche Handels-Hoogeschool kun je echt zien als voorloper van de Erasmus Universiteit. Iedereen weet dat die focus op economie, en later de sociale- en geesteswetenschappen, ervoor zorgt dat het een ondernemende universiteit is. In Rotterdam is er een andere manier van werken. Je ziet zelfs dat alle praktijkgerichte opleidingen waar Rotterdam om bekend staat, en waar andere universiteiten vroeger hun neus voor ophaalden, gemeengoed zijn geworden.”
Rotterdam staat bekend als stad met een ‘handen uit de mouwen’-mentaliteit; ‘niet lullen, maar poetsen’ is het befaamde Rotterdamse gezegde. En dat strookt ook wel met het pragmatisme dat de Erasmus Universiteit heeft.
“Rotterdam heeft altijd gezegd: wij zijn maatschappelijk relevant, wij maken ‘societal impact’, zoals we dat nu noemen. Je ziet dat vanaf het begin bij de opleidingen van de Erasmus Universiteit, alle opleidingen zijn maatschappelijk relevant. En de Erasmus Universiteit gaf zijn eigen draai aan bestaande opleidingen als rechten, sociologie en geschiedenis met een duidelijk Rotterdams profiel. En dat is de charme van juist Rotterdam als universiteitsstad, er is altijd ruimte voor experiment. Dat is echt iets Rotterdams. Daarom hebben Rotterdam en de Erasmus Universiteit oorspronkelijk veel met elkaar te maken.”
Afstand tussen stad en universiteit?
Maar als we naar het heden kijken, plaatst Paul toch een kritische noot. “De band moet nog veel hechter. Natuurlijk omarmen ze elkaar, maar hoe wordt dat nou zichtbaar voor de gewone Rotterdammers? Ja, de burgemeester komt bij de opening van het academisch jaar, maar merkt de stad voldoende van de samenwerking tussen stad en universiteit? Dat gebeurt wel, maar niet genoeg. Toen ik onlangs op een congres was over 150 jaar Nieuwe Waterweg, viel het me op dat de scenario’s van het Havenbedrijf waren gebaseerd op de consultancy-tak van Oxford University. Dat verbaasde me. En de universiteit was eerst veel minder betrokken bij het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ), wat erg veel voor de stad betekent.”
“Gelukkig zien we dat de samenwerking de laatste jaren een stuk hechter is. De Erasmus Universiteit Rotterdam en NPRZ hebben in juni 2020 een convenant gesloten en in het najaar 2020 is een cultuurverkenning gestart waarin de focus, het concept, het netwerk en de behoeften van de Cultuurcampus zijn verkend. Onze faculteit is daar nu nauw bij betrokken.”
Rotterdam als laboratorium
Mogelijkheden ziet Paul volop in Rotterdam. Volgens hem is de stad een laboratorium voor de rest van Nederland. Hij durft te stellen dat alles wat er in Rotterdam gebeurt, vroeg of laat uitwerking heeft in het hele land. “Of de energietransitie succesvol wordt, wordt voor een groot deel hier in Rotterdam bepaald. Dat is een geweldig belangrijk thema en daar speelt de haven een grote rol in. Op het gebied van gezondheidszorg is de medische faculteit, het Erasmus MC, toonaangevend voor nieuwe opleidingen, curricula en onderzoek. Dat is echt een parel die we in de stad hebben. Overal zie je dat er nieuwe dingen worden uitgeprobeerd in Rotterdam, ook aan de Erasmus Universiteit. En dat is heel Rotterdams.”
Het stadhuis mee op sleeptouw
In het Lustrumjaar wil de universiteit zich meer profileren in de stad. Paul ziet de Lustrum-activiteiten als een goed streven, maar richt zijn blik vooral op de toekomst. Kan de universiteit bijvoorbeeld zeggen dat er over een aantal jaar echt iets is bereikt in de stad?
“Laat zien dat de universiteit niet afhankelijk is van het beleid op het stadhuis. Als universiteit wil je de beleidsmakers op het stadhuis mee op sleeptouw nemen. Pak een aantal grote thema’s die spelen in Rotterdam en ga daar op de lange termijn mee aan de slag. Dat gebeurt te weinig. Wat is nou onze langetermijnstrategie en hoe kunnen we het Lustrum gebruiken om hier een nieuwe impuls aan te geven?”
In gesprek met de Rotterdammer
“We moeten verder kijken dan het Lustrum en juist naar de lange termijn kijken. Zie dit Lustrum als een nieuw startpunt en kijk bij het volgend Lustrum hoever je bent gekomen en wat we in de toekomst verder kunnen ontwikkelen. Als je in gesprek gaat met de mensen die hier wonen, kijk dan naar wat de behoeftes zijn en creëer een visie. We hebben hier zo veel geweldige wetenschappers en kennis waar Rotterdam als stad profijt van kan hebben. En wij daarmee als universiteit ook.”
“Hoe street-wise zijn wij eigenlijk? Wat kunnen wij leren van het leven van de Rotterdammer?”
“Je zou bijvoorbeeld een universiteitshoogleraar ‘Rotterdam impact’ kunnen benoemen die zich vooral moet bezighouden met maatschappelijke thema’s in de stad. We hebben nu veel programma’s lopen en dat is prima, maar hoe vertalen we die terug naar de stad? Essentieel is dat we kennis van bewoners ook bewust inzetten; dus niet kennisoverdracht puur vanuit de universiteit, maar ook vanuit de stad. Laten we het omdraaien: misschien moeten wij les krijgen van de mensen uit de wijken. Hoe street-wise zijn wij eigenlijk? Wat kunnen wij leren van het leven van de Rotterdammer?”
De start van iets moois
Kennis van de universiteit benutten en kennis in de stad ophalen. De combinatie van die twee is goud waard volgens Paul. Kunnen de Erasmus Universiteit en de stad Rotterdam elkaar daarin ontmoeten in de toekomst? Hopelijk is dit Lustrumjaar de start van iets moois waarop we trots mogen terugkijken.
Paul van de Laar is bijzonder hoogleraar stadsgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit en ex-directeur van Museum Rotterdam. Hij kent de stad van onder tot boven en schreef er meerdere boeken over, waaronder zijn laatste publicatie (met Peter Scholten): De echte Rotterdammer komt van buiten, Rotterdam migratiestad 1600-2022.
- Meer informatie
Het 22e lustrum van Erasmus Universiteit Rotterdam
Onze wetenschap doet ertoe en tijdens ons 22e lustrum laten we zien welke impact het onderzoek van Erasmus Universiteit Rotterdam maakt. Lees meer over de viering van ons 22e lustrum en 110-jarig bestaan in het academisch jaar 2023-2024.