De Raad voor de Rechtspraak heeft gereageerd op de bevindingen van een onderzoek uitgevoerd door hoogleraar Olivier Marie (Erasmus School of Economics), Kyra Hanemaaijer (Universiteit van Göteborg) en Nadine Ketel (Vrije Universiteit Amsterdam). Het onderzoek laat zien dat een plotselinge toename van publieke aandacht voor Marokkaans-Nederlandse personen na de moord op advocaat Derk Wiersum in 2019 leidde tot aanzienlijk strengere straffen in Nederlandse rechtbanken.
Invloed van ‘salience shocks’ op rechterlijke besluitvorming
Op dinsdag 28 oktober was onderzoeker Kyra Hanemaaijer te gast in het NPO Radio 1-programma De Nieuws BV. Als co-auteur van het artikel 'Minority Salience and Criminal Justice Decision' lichtte zij toe hoe zogenaamde salience shocks (een plotselinge toename van de zichtbaarheid van bepaalde minderheidsgroepen) de besluitvorming van rechters kunnen beïnvloeden. Volgens Hanemaaijer kunnen in zulke situaties onbewuste denkpatronen of cognitieve snelkoppelingen leiden tot minder onpartijdige oordelen.
Zichtbare toename van strengere straffen
Na de moord op Derk Wiersum op 18 september 2019 ontstond grote maatschappelijke en mediabelangstelling voor de achtergrond van de daders. ‘Zowel in traditionele media als op sociale platforms zoals Twitter zagen we een sterke nadruk op de Marokkaanse migratieachtergrond en misdaad’, vertelt Hanemaaijer. Uit het onderzoek bleek dat rechters in de weken na de moord gemiddeld drie maanden langere gevangenisstraffen oplegden aan verdachten met een Marokkaans-Nederlandse achtergrond, een stijging van 72% ten opzichte van eerdere uitspraken. Deze trend hield enkele weken aan en was vooral zichtbaar bij rechtbanken met minder ervaring met zaken waarin verdachten een dergelijke achtergrond hadden.
Reactie van de Raad voor de Rechtspraak
De Raad voor de Rechtspraak onderschrijft het belang van de bevindingen. In een schriftelijke reactie stelt de Raad: ‘Signalen van mogelijk ongerechtvaardigd onderscheid of ongelijke behandeling op basis van onbewuste processen of vooroordelen zijn voor ons van groot belang. Dit staat haaks op de kernwaarden van de rechtspraak. Daarom werken we voortdurend aan bewustwording en scholing rond onbevooroordeelde oordeelsvorming.’ De Raad geeft aan dat er momenteel in bijna alle rechtbanken en hoven bijeenkomsten worden georganiseerd over dit onderwerp, zowel voor rechters als voor rechtspraakmedewerkers. Ook binnen bijeenkomsten van rechtspraakbestuurders en managers krijgt het thema nadrukkelijke aandacht. Daarnaast start begin volgend jaar een vernieuwd en uitgebreid scholingsprogramma voor zowel aankomende als zittende rechters.
Verdere stappen en onderzoek
Kyra Hanemaaijer benadrukt in het interview dat er nog weinig bekend is over welke vormen van scholing effectief zijn in het tegengaan van onbewuste vooroordelen: ‘Er moet zeker iets aan gedaan worden, maar de vraag is nu: wat werkt het beste? Ik ben blij dat dit onderwerp nu hoog op de agenda staat.’
- Meer informatie
Beluister hier het interview met Kyra Hanemaaijer in de uitzending van De Nieuws BV op NPO Radio 1. Voor aanvullende informatie kunt u contact opnemen met Ronald de Groot, Media & Public Relations Officer aan Erasmus School of Economics: rdegroot@ese.eur.nl, mobiel: 06 53 641 846.
