Wat doet AI met onze waarden? Filosoof Joris Krijger pleit voor verantwoorde technologie 

Van de krantenkoppen tot de talkshowtafels, verhalen over kunstmatige intelligentie zijn niet meer weg te denken uit ons mediabeeld. Toch staan we zelden stil bij de maatschappelijke gevolgen die AI op langere termijn kan hebben. AI-ethicus en technieksfilosoof Joris Krijger (ESPhil) vindt dat er meer aandacht voor nodig is. In zijn boek Onze kunstmatige toekomst bespreekt hij uitvoerig wat AI doet met onze waarden en onze samenleving. In het radioprogramma De Nacht van KRO NCRV ging hij maar liefst anderhalf uur lang in gesprek over zijn boek.  

Bij de eerste vraag van het interview zitten we meteen in het hart van de discussie: waar zou Krijger de hulp van AI niét bij inschakelen? Zijn antwoord is helder – bij ethische vragen. “AI is een voorspelmachine,” legt hij uit. “Het lijkt intelligent, maar het begrijpt niet wat het zegt. Het reageert puur op waarschijnlijkheid.” AI-modellen kunnen real-time gesprekken nauwkeurig simuleren, maar ze hebben eigenlijk geen idee wat ze daadwerkelijk zeggen en wat de betekenis is achter de vraag die je stelt. Het antwoord is gebaseerd op statistiek en waarschijnlijkheid. Daarom zegt Krijger, moeten we morele beslissingen nooit overlaten aan systemen die alleen voorspellen en niet begrijpen.  

Tussen hype en angst: kritisch realisme 

In het maatschappelijk debat over AI tekenen zich twee uitersten af. De één ziet kunstmatige intelligentie als een gevaar dat de macht kan overnemen, de ander beschouwt het als slechts een tijdelijke hype. Krijger bevindt zich tussen de twee standpunten in. Volgens hem verandert er iets fundamenteels in de samenleving, maar is het aan ons welke richting dat opgaat. "We staan aan het begin van een exponentiële groei in het gebruik van AI,” zegt hij.  Nu is het moment om goede keuzes te maken, om ervoor te zorgen dat het straks de goede kant opgaat. Juist daarom, zegt hij, is het belangrijk om realistisch te blijven. Hij benadert kunstmatige intelligentie met wat hij 'kritisch realisme’ noemt. Dat betekent dat hij niet meegaat in angst of blind optimisme, maar kijkt naar wat we nú al zien gebeuren. Zijn realisme gaat gepaard met een kritische vraag: hoe zorgen we dat AI zich blijft voegen naar menselijke waarden.  

AI kan al ontzettend veel: van zelfrijdende auto's tot het maken van een introductiefragment over Krijger zelf, zoals in de uitzending te horen is.  Toch, zegt hij, bestaat er niet zoiets als een perfecte oplossing. “We winnen misschien iets aan gemak en snelheid, maar verliezen bijvoorbeeld de controle en feitelijke juistheid.” En juist door de telkens opkomende uitdagingen, moeten we blijven nadenken over de rol die we technologie laten spelen. 
 
Die afwegingen worden zichtbaar zodra je kijkt naar de arbeidsmarkt. Wat gebeurt er met taxichauffeurs als auto's zelf kunnen rijden? Zijn taxichauffeurs dan nog wel nodig? En kan een stem op de radio niet makkelijk vervangen worden door AI? De kernvraag blijft: wat willen we eigenlijk? 
 
Er kan en mag juridisch een heleboel, maar als we alleen maar kiezen voor economische efficiëntie, verliezen we iets fundamenteel: de menselijke waarde. In de uitzending laat Joris Krijger muziek horen van The Velvet Sundown, een band met miljoenen streams waarvan de muziek, videoclips en teksten volledig door AI gemaakt zijn - bijna niet meer van echt te onderscheiden.  

Wat in de muziekwereld gebeurt, geldt ook in andere sectoren. AI beinvloedt niet alleen muzikanten, maar ook de medische wereld. Daar kan kunstmatige intelligentie de diagnostiek deels overnemen, omdat het razendsnel patronen herkent en voorspellingen kan doen. Daarmee keren we terug bij de kernvraag: wat willen we eigenlijk? Gaat gezondheidszorg alleen over een snelle diagnose en recept? Of draait het ook om het delen van je verhaal en het zien van de mens achter de patiënt? 

Vertrouwen in technologie 

Ook het onderwijs krijgt steeds meer te maken met kunstmatige intelligentie. Veel studenten geven toe dat ze hun diploma deels hebben gehaald met hulp van ChatGPT. In de praktijk gaat dat niet altijd goed: ook in andere sectoren duiken fouten op. Zo gebruiken rechters in het buitenland AI bij hun vonnissen, terwijl advocaten ChatGPT inzetten voor hun pleidooien – soms met verzonnen elementen tot gevolg (dit worden hallucinaties genoemd). Dat laat zien hoeveel vertrouwen mensen in technologie hebben, soms dus ook onterecht. Het is daarom cruciaal om goed af te bakenen welke rol AI mag spelen. Want meer technologie betekent niet automatisch een betere wereld.  

Volgens Krijger bevinden we ons aan het begin van een nieuw tijdperk. “Vaak hebben mensen pas achteraf door dat ze midden in zo'n verandering zitten,” zegt hij. We voelen dat er veel verandert, maar begrijpen nog niet precies wat er gebeurt. Hoe houden we dan grip op AI? 

Een nieuw tijdperk vraagt om ethische infrastructuur 

Krijger ziet vooral kansen bij grote organisaties die nu al met AI werken. Zijn sleutelwoord: ethische infrastructuur. Organisaties moeten mechanismen inbouwen om na te denken over de morele keuzes die ze maken rond AI. Daarbij moeten niet alleen politici, maar ook burgers kunnen meekijken. Vinden we het bijvoorbeeld een goede stap om zorgmedewerkers weg te bezuinigen en AI daarvoor in de plaats te zetten? Als we willen dat AI echt bijdraagt aan maatschappelijke vooruitgang, moeten  organisaties, en wij als samenleving, opnieuw bepalen wat werkelijk waardevol is.  

Meer informatie

Het interview met Joris Krijger is terug te zien via de website van de NPO. Je kunt het interview ook terugluisteren als podcast via Spotify. 

Onlangs was Krijger eveneens te horen op de radio over de invloed van AI op de verkiezingscampagne, luister dit interview hier terug.
Lees je liever? Bekijk hier het AD artikel waarin Krijger over AI en verkiezingen spreekt. 
 
Pers kan contact opnemen met onze Press Officer Eddie Adelmund (adelmund@esphil.eur.nl)  

Gerelateerde content
Joris Krijger publiceerde onlangs in De Volkskrant en het FD over de complexe ethische vraagstukken omtrent innovatieve technologie. Lees hier een samenvatting.
Vooraanzicht Joris Krijger
Het programma Reference Man van BBNVARA onderzoekt de gevolgen van een wereld die is afgestemd op de ‘standaardman’

Vergelijk @count opleiding

  • @title

    • Tijdsduur: @duration
Vergelijk opleidingen