Na een ernstig misdrijf klinkt in het publieke debat de roep om strengere straffen luid en duidelijk. Maar hoe sluit dat aan bij wat wetenschappelijk onderzoek ons leert over de effectiviteit van straffen? Criminoloog Malouke Kuiper onderzoekt deze spanningslijn. "Na jaren van onderzoek vonden we geen bewijs dat zwaarder straffen helpt bij het verminderen van criminaliteit. Toch zien we nieuwe wetsvoorstellen om maximumstraffen op te hogen of een taakstrafverbod in te stellen."
Kloof tussen wetenschap en rechtspraktijk
Kuiper, universitair docent Criminologie aan Erasmus School of Law, kijkt in haar onderzoek naar de relatie tussen sociale wetenschap en de rechtspraktijk. "Onderzoeksresultaten vanuit de criminologie, psychologie en sociologie worden niet altijd toegepast in de praktijk."
Aan de andere kant ziet Kuiper dat de praktijk veel waardevolle kennis bevat, gebaseerd op ervaring, maar dat die ook niet altijd wordt meegenomen in wetenschappelijk onderzoek. "Ik wil begrijpen hoe dat komt. En hoe we wetenschap en praktijk meer met elkaar in lijn kunnen brengen."
Hoe effectief is een straf?
Een belangrijke vraag is: hoe wordt bepaald of een straf 'werkt'? Het is volgens Kuiper allereerst belangrijk om duidelijk te hebben wat je wil meten. Gaat het om het verkleinen van de kans op herhaling van strafbaar gedrag? (Dat noemen we recidive) Gaat het om het afschrikken van potentiële daders? Of gaat het om het tevredenstellen van slachtoffers door zwaar te straffen? Kuiper: "Een echt natuurlijk experiment, dus mensen gerandomiseerd toewijzen aan een gevangenisstraf of een taakstraf, is ethisch gezien erg moeilijk. Daarom worden er andere manieren gezocht om toch de effectiviteit van straffen te kunnen meten."
Een voorbeeld is de zogenoemde 'matching-methode', waarbij groepen mensen worden vergeleken. "Een groep mensen die voor het eerst een gevangenisstraf krijgt wordt vergeleken met mensen die tot dat moment een vergelijkbaar strafblad hebben. De groepen komen op basis van achtergrondkenmerken met elkaar overeen. Het verschil is dat de ene groep nooit in de cel zat. Deze mensen zijn wel veroordeeld, maar kregen dan een boete of taakstraf. Deze twee groepen worden vervolgens met elkaar vergeleken op recidivecijfers", vertelt Kuiper.
Is Nederland soft?
Op Nederlandse sociale media leeft het sentiment dat Nederland vrij 'soft' straft. Kuiper licht toe dat Nederland in vergelijking met andere Europese landen relatief streng straft. Al hangt dat wel af van hoe je het bekijkt. Kuiper: "Gaat het om de lengte van de straf, de hoeveelheid straffen die wordt opgelegd, of het regime waarin iemand terechtkomt? Als we naar onze zwaarste straf kijken, levenslang, dan is dat in Nederland ook daadwerkelijk levenslang. Daarin is Nederland echt een uitzondering. In andere Europese landen is dit niet zo."
Maar hoe zit het dan wel met andere Europese landen? Welke rechtssysteem zijn effectief gebleken? "Scandinavische landen als Noorwegen, Zweden en Denemarken worden in de internationale literatuur gezien als systemen die vooral gericht zijn op rehabilitatie en re-integratie. Deze focus ligt dichter bij de onderzoeksbevindingen van wat effectief is om recidive te voorkomen", aldus de criminoloog.
Illusie van afschrikking
Het idee dat zware straffen afschrikken is diepgeworteld. Het idee komt voort uit de klassieke theorie dat mensen rationele keuzes maken over criminaliteit. Dat we de kosten en baten afwegen. Toch blijkt uit onderzoek dat mensen vaak niet zo rationeel nadenken over het plegen van criminaliteit en de gevolgen van straffen. Kuiper: "Het idee van afschrikking is niet bewezen effectief voor gedragsverandering. Onderzoeken laten zien dat rehabilitatie effectiever is in het tegengaan van criminaliteit." Begeleiding bij terugkeer in de maatschappij, het vinden van werk of een sociaal netwerk, juist dat soort ondersteuning blijkt positieve invloed te hebben op het voorkomen van herhaling van strafbaar gedrag.
Volgens Kuiper is een van de grootste misvattingen dat zwaarder straffen leidt tot een veiligere samenleving. "Gevoelsmatig is straffen effectief, veel in onze maatschappij is daarop ingericht. Tegelijkertijd weten we uit onderzoek dat straffen vaak niet effectief is voor langdurige gedragsverandering. En dat is waar je uiteindelijk heen wil als je de maatschappij ook daadwerkelijk veiliger wil maken."
Sterker nog, zwaarder straffen kan op de lange termijn negatieve gevolgen hebben. Juist doordat mensen moeilijker re-integreren. "Op de korte termijn lijkt zwaarder straffen misschien een oplossing, maar als het doel is om op lange termijn criminaliteit te verminderen, is dat het niet", sluit Kuiper af.
- Universitair Docent
- Gerelateerde content
