Waarom is de ontevredenheid over politiek het grootst onder praktisch geschoolden? En waarom stemmen zij eerder op populistische partijen? Heeft het een met het ander te maken? Kjell Noordzij onderzocht de kloof tussen politiek en een deel van de samenleving. Op 15 juni promoveert hij.
Kjell Noordzij (27) is universitair docent sociale ongelijkheid bij ESSB en coördinator van de Master Politics and Society. Zijn promotieonderzoek Revolt of the deplored gaat over de kloof tussen politiek en een deel van de samenleving. ‘Onze samenleving is langs opleidingslijnen ingericht. Het gevolg is dat de leefwerelden van praktisch en theoretisch geschoolden steeds verder uit elkaar liggen en mensen meer en meer langs elkaar heen leven.’
Diploma-democratie
‘Nederland is een goed voorbeeld van een ‘diploma-democratie’, vertelt Kjell. ‘In 2020 had 95% van de volksvertegenwoordigers in de Tweede Kamer een hbo- of wo-diploma, terwijl in heel Nederland ongeveer 70% lager- of middelbaar opgeleid is.’ Dat is een groot verschil. Wat zien praktisch geschoolden als zij naar de politiek kijken? ‘Zij zien mensen die omfloerst praten, om de hete brij heen draaien, niet zeggen waar het op staat.’ Niet alleen praten ze anders, ze kleden zich ook anders en hebben over het algemeen andere ervaringen in het leven. De verschillen zijn zo groot dat veel praktisch geschoolden zich niet herkennen in de politieke vertegenwoordigers.
Om te onderzoeken wat de gevolgen zijn van deze ‘diploma-democratie’, heeft Kjell uitgebreide gesprekken gevoerd met praktisch geschoolde burgers die ontevreden zijn over de politiek. ‘Ik heb onderzocht hoe ze naar die grote groep theoretisch geschoolde politici kijken. En hoe dat zich verhoudt tot wat de respondenten van de politiek vinden. De cultuursociologische inzichten die dat opleverde heb ik ook bekeken in het licht van politicologische analyses van hun politieke onvrede, zoals een nadruk op politieke kennis. Dat gaf mooie inzichten.’
Status als cultureel kapitaal
Kjells speciale aandacht gaat uit naar de rol die status heeft in de politiek. ‘De mensen die ik sprak voor mijn onderzoek hebben het gevoel dat politici neerkijken op hun manier van leven en praten of op hun politieke standpunten.’ De politieke onvrede onder praktisch geschoolden is voor een deel hierdoor te verklaren. ‘Zij voelen zich miskend door de politiek.’
Lange tijd was de algemene opvatting dat veel praktisch geschoolden accepteren dat ze, bijvoorbeeld in de politiek, minder invloed hebben. ‘Uit mijn onderzoek blijkt dat dat niet voor iedereen meer waar is. Praktisch geschoolden ervaren dat zij over het algemeen een mindere status hebben’, legt Kjell uit. ‘Ze hebben niet alleen het idee dat ze niet begrepen worden, maar zelfs dat er neergekeken wordt op de manier waarop ze leven en denken over politieke onderwerpen. Dit accepteren velen van hen niet meer. Ze willen zich niet de wet laten voorschrijven door een groep mensen waarvan ze zich zo ver verwijderd voelen.’
Niet sensitief
Volgens Kjells respondenten zijn veel politici niet sensitief voor de leefwereld van praktisch geschoolden. ‘Ze vinden dat politici niet precies snappen wat voor hen belangrijk is en welke afwegingen ze maken in het leven.’ Het beleid dat politici maken sluit dan ook slecht aan bij hun leefwereld, vinden ze. De omfloerste manier waarop politici praten zien ze als een gebrek aan daadkracht en een vermoeden dat politici iets te verbergen hebben. ‘Politici die wel worden gewaardeerd praten vaak directer, zoals veel populistische politici. Het straalt daadkracht uit en het maakt hen herkenbaarder.’
Afstand verkleinen
‘Een manier om de afstand tussen politiek en samenleving kleiner te maken, is door de vertegenwoordiging van praktisch geschoolden te vergroten, bijvoorbeeld door meer praktisch geschoolden op de kieslijsten te krijgen.’ Dat geldt voor alle vertegenwoordigende organen. ‘En als mensen hulp nodig hebben om de regels van het politieke spel onder de knie te krijgen, kunnen ze daarbij bijvoorbeeld geholpen worden door de griffie’, zegt Kjell.
Toch wordt er nu vaak aangenomen dat mensen vaker zouden stemmen en participeren in de politiek als ze beter weten hoe het systeem in elkaar zit. Daarom wordt er bij burgerschapslessen veel verteld over de werking van de democratie. Volgens Kjell werpt zijn onderzoek een ander licht
op het burgerschapsonderwijs. ‘Het kan effectief zijn als praktisch geschoolde leerlingen tijdens die lessen meer worden gestimuleerd en kansen krijgen om mee te doen met de politiek, iets wat bij het burgerschapsonderwijs voor theoretisch geschoolde leerlingen vaak meer vanzelfsprekend is. Dus niet alleen kennis vergroten, maar vooral het zelfvertrouwen en gevoelens van zeggenschap.’
Actuele grote politieke vraagstukken
‘Mijn onderzoek sluit goed aan bij de Master Politics and Society die ik coördineer. In deze Master worden actuele grote politieke vraagstukken onderzocht, van globalisatie, de verkiezing van een president in de Verenigde Staten tot parlementsverkiezingen in Zweden, polarisatie, populisme en politiek wantrouwen. We maken gebruik van de klassieke en hedendaagse theorieën en empirisch onderzoek uit de sociologie en de politicologie om deze politieke vraagstukken beter te begrijpen. Echt een mooie combinatie.’
- Meer informatie
Dit interview maakt onderdeel uit van Spark. Met deze interviews willen we aandacht geven aan de positieve impact die het onderwijs en onderzoek van de facuteit hebben op de samenleving. De verhalen in Spark geven een inkijkje in waar ESSB-studenten, alumni, medewerkers en onderzoekers warm van worden.