Het kabinet kiest ervoor geen nationaal verbod in te stellen op PFAS, de zogenoemde ‘eeuwige chemicaliën’. Daarmee negeert het de oproep van deskundigen en gemeenten om strenger op te treden en wacht het op Europese besluitvorming, die nog jaren kan duren. Dat heeft ingrijpende gevolgen voor onder andere het milieu en de volksgezondheid. Lieselot Bisschop, hoogleraar Publieke en Private Belangen aan Erasmus School of Law, verscheen over dit onderwerp in een uitzending van EenVandaag. “Ze zijn mobiel, bio-accumulatief, hopen zich op, en sommige zijn toxisch. En dat maakt ze een probleem, die vier dingen.” Daarnaast verkent zij samen met Michael Faure, hoogleraar Comparative Private Law and Economics, enkele juridische uitdagingen en recente ontwikkelingen rond PFAS in het septembernummer van Ars Aequi, dat op 10 september is verschenen.
PFAS-deeltjes zijn moeilijk afbreekbaar en verspreiden zich snel in het milieu. “Ze blijven ontzettend lang in het milieu, vandaar dat we ze ook eeuwige chemicaliën of forever chemicals noemen,” aldus Bisschop. Zelfs als de uitstoot vandaag volledig zou stoppen, blijven de stoffen generaties lang aanwezig. De maatschappelijke kosten zijn enorm. “De langetermijngevolgen voor de samenleving — zoals zorgkosten en de kosten voor het saneren van verontreinigde omgevingen (water, bodem, lucht) — worden voor Europa alleen al geschat op 95 miljard euro over een periode van 20 jaar voor zogenaamde ‘historische PFAS’ en op 2.000 miljard voor alle PFAS, zoals berekend door Forever Pollution Project, een samenwerking tussen journalisten en wetenschappers.”
Kabinet wil wachten op Europa
De regering wil voorkomen dat Nederlandse bedrijven strenger worden gereguleerd dan hun Europese concurrenten. Volgens Bisschop komt die terughoudendheid niet uit de lucht vallen. “Uit onderzoek in de Verenigde Staten blijkt dat er door de chemische industrie decennialang een soort ‘selectieve onwetendheid’ in stand is gehouden over PFAS. Dit resulteerde in een informatie-asymmetrie – tussen industrie en toezichthouders, maar ook richting de samenleving – en werd verder verankerd via het juridische systeem. Dit verklaart waarom toezicht traag of zelfs afwezig bleef, en waarom vergunningverlening coulant was.”
Die terughoudendheid komt ook tot uiting in de manier waarop PFAS momenteel worden gereguleerd. Een belangrijk probleem in de huidige aanpak is dat telkens één stof tegelijk wordt verboden. Het reguleringsproces kan per stof zeven tot negen jaar duren. “Het kost jaren om wetenschappelijk onderzoek te doen en te bewijzen dat een stof schadelijk is. Daarna volgt nog een langdurig politiek en juridisch proces,” zegt Bisschop. Enkele PFAS zijn ondertussen verboden voor bepaalde toepassingen, maar veel gebruik is toegelaten. Volgens haar is dit een achterhoedegevecht: “Een collega van mij noemt dit een spelletje ‘whack a mole’, waarbij een molletje bovenkomt, je klopt er eentje in en dan komt er een later weer een nieuwe boven.”
In het PFAS restrictie voorstel dat nu op Europees niveau voorligt wordt daarom PFAS als groep stoffen aangepakt: “Dus niet steeds per stof, maar een hele groep in één keer verbieden. Dat zou het mechanisme doorbreken waarbij telkens nieuwe varianten buiten de regels vallen, waardoor de gezondheid van mens en natuur beter wordt beschermd.” Het zal echter wel nog even duren voor er formele voorstellen van wetgeving zijn, dus dat is een proces van lange adem. Enkele landen, zoals Denemarken en Frankrijk, hebben daarom hun nationale wetgeving al aangepast. Nederland wacht op de Europese wetgeving. Niettemin gaven in 2023 drie omgevingsdiensten al aan dat zij tegen de grenzen van het juridische instrumentarium aanlopen in hun pogingen om de vergunningen aan te scherpen.
Juridische consequenties
In Ars Aequi schrijft Bisschop dat de aanwezigheid van PFAS ook kan leiden tot grote aansprakelijkheidskwesties, net zoals eerder bij asbest: “Bedrijven kunnen geconfronteerd worden met schadeclaims van burgers en overheden. In een tussenvonnis in de zaak van vier gemeenten (Sliedrecht, Papendrecht, Dordrecht, Molenlanden) tegen Chemours/DuPont oordeelde de rechtbank bovendien dat de bedrijven – los van de vraag of met hun emissies een onrechtmatige daad werd gepleegd – ook aansprakelijk zijn voor de schade veroorzaakt in periodes waarin zij formeel vergunningen hadden om PFAS via lucht of water uit te stoten.”
Deze lijn in de rechtspraak is te vergelijken met de zogenoemde ‘omgevallen boom’-jurisprudentie. “Net zoals je een verwijderingsplicht hebt als een boom in jouw tuin omvalt en bij de buren belandt, is DuPont/Chemours aansprakelijk voor de schade door PFAS op de terreinen van de gemeenten.”
Economische versus publieke belangen
“Het bestuursrecht bepaalt de krijtlijnen voor de vergunningen en de emissies die worden toegelaten. Wanneer we in de geschiedenis van die vergunningverlening terugkijken, dan zien we het publieke belang van gezondheid en milieu op gespannen voet staan met de economische belangen van de industrie, maar ook de overheid. In combinatie met de fragmentatie en gebrekkige informatiedeling bij overheidsorganisaties en de eerder vermelde informatie-asymmetrie tussen overheid en industrie, verklaart dit waarom toezicht en handhaving soms traag, coulant of afwezig waren,” aldus Bisschop.
- Professor
- Meer informatie
Recent schreef Bisschop een publicatie met betrekking tot de link tussen criminologie en public health als disciplines. Deze publicatie getiteld How criminology can support environmental health: the case of PFAS kun je lezen door hier te klikken. Daarnaast heeft ze met Michael Faure enkele juridische uitdagingen en ontwikkelingen over PFAS verkend in het nieuwe nummer van Ars Aequi.
- Gerelateerde content
