Het verschil tussen arm en rijk wordt steeds groter in Nederland. Mensen ervaren ook minder contact met personen uit andere groepen, zoals mensen met een andere achtergrond, een ander inkomen of een ander opleidingsniveau. Groeien we als samenleving uit elkaar? Politiek filosoof Jamie van der Klaauw legt uit: "Het grootste probleem is dat veel mensen afhaken."
Polarisatie hoort bij politiek
Groeit Nederland uit elkaar? De politiek filosoof denkt daarbij direct aan polarisatie. "Het is een hot onderwerp. Maar nieuw is het niet. Politiek bestaat niet zonder polarisering."
Polarisatie betekent dat tegenstellingen tussen groepen groter worden. Hierdoor denken mensen vaak alleen nog in 'voor' of 'tegen'. "Als politicus probeer je mensen te overtuigen. Dan moet je de verschillen soms ook zwaarder aanzetten. In Nederland is dat lastiger. We zijn gewend aan het poldermodel. We leggen het snel bij. Maar dat model staat nu onder druk."
Wat is het probleem van polarisatie? Mensen haken af!
"Polarisatie is op zichzelf niet slecht", vertelt Van der Klaauw. Het probleem is alleen dat mensen afhaken. Ze voelen zich niet meer thuis in de maatschappij. Dat gebeurt op twee manieren:
- Aan de bovenkant
Veel rijke Nederlanders emigreren. Ze vertrekken naar landen met lagere belastingen, zoals Monaco of België. Zo dragen ze minder bij aan onze samenleving en ondermijnen ze de solidariteit.
- Aan de onderkant
Dat komt door armoede, laaggeletterdheid of omdat ze worden buitengesloten. Mensen kunnen niet meer goed meedoen in de samenleving. Ze raken vervreemd.
Samenleving in stukken opgedeeld
Het afhaken komt volgens de wetenschapper door fragmentarisering. Hij constateert dat in de samenleving veel dingen uit elkaar worden gehaald of uit elkaar worden gespeeld. "Vroeger hadden meer mensen vaste banen met goede afspraken via vakbonden. Nu zijn er steeds meer ZZP'ers. Zij maken die afspraken zelf. Dat maakt het moeilijker om samen sterk te staan. Denk daarbij aan maaltijdbezorgers. Het is voor steeds meer mensen vechten om rond te komen. Daardoor heb je ook minder tijd om geïnteresseerd te zijn in politiek of voor andere activiteiten. Je komt in een neerwaartse spiraal van individualisering. Daardoor is het opbouwen van solidariteit en collectiviteit veel moeilijker."
Jamie ziet hierin een paradox: "Individualiteit komt altijd tot stand via collectiviteit. In onze samenleving regelen we zaken door in collectieven te denken. Ik ben juist voor individuele vrijheid. Maar individualisering als proces waarin je eigenlijk minder individuele vrijheid krijgt en meer afhankelijk raakt van marktsystemen, vind ik een slechte ontwikkeling."
Hallo neo-feodalisme, dag neo-liberalisme
De afgelopen vijftig jaar werkten we vooral via de vrije markt: neo-liberalisme. Nu zien experts een nieuw systeem: neo-feodalisme. "In de Middeleeuwen werkte je voor een heer die land bezat. Je had weinig keuze. Dat noemen we feodalisme. Nu gaat het niet om land, maar om digitale platforms (neo-feodalisme)", vertelt Jamie.
"Denk aan Uber Eats, dat zichzelf niet als werkgever ziet. Ze koppelen slechts verzoeken van restaurants aan individuele bezorgers. Het is een soort digitale leenheer. Je hebt als werknemer alleen contact met het platform. Dat maakt het totaliserend en geeft het iets feodaals. Het is geen markt en je hebt geen keuze als bezorger. Je kan niet discussiëren over de prijs. Je ziet het ook in andere sectoren waar ZZP’ers de overhand krijgen. Denk aan de journalistiek."
Tramlijn moet zichzelf terugverdienen
Deze verschuiving in de maatschappij zien we ook terug in politieke aspecten. De publieke infrastructuur staat steeds meer ter discussie. "Twintig jaar geleden vonden wij niet dat een tramlijn economisch rendabel moest zijn. Het was een publieke dienst waarbij je wilde dat bepaalde mensen zich goed konden verplaatsen. Dat is nu anders."
De politiek filosoof noemt het Rotterdamse voorbeeld van tramlijn 4. De tramlijn reed eerst van het rijkere Hillegersberg naar het armere Marconiplein. De plannen voor het inkorten van de lijn zorgden voor veel protest vanuit Hillegersberg. Uiteindelijk is de tramlijn alleen in het armere westen van de stad ingekort.
"Er ontstaat een vreemde vicieuze cirkel. De minder welgestelde mensen in Rotterdam-West, die juist meer afhankelijk zijn van OV, raken een tramlijn kwijt. Ze kunnen zich niet verenigen en verzetten. En de meer welgestelde mensen in Hillegersberg kunnen zich wel verenigen en verzetten, en behouden daardoor de tramlijn."
Blijf oog houden voor de ander
Het systeem zit niet altijd kwaad in elkaar, maar het effect is duidelijk: de armen krijgen minder, de rijken houden hun voordelen. Daardoor haken mensen af.
Volgens de politiek filosoof is er een belangrijk inzicht dat tegen polarisering werkt en de democratie bij elkaar houdt: dat we onszelf als deel van de politieke systemen zien, net zo goed als de ander. "Politiek is iets dat we samendoen. Daarmee ‘produceren’ we de democratie. Neem dat mee in je wereldbeeld en zie polarisatie daarbinnen als een deel van de politieke strijd. Die strijd moet je voeren zonder dat je zegt dat de ander geen recht van bestaan heeft en daardoor niet mee mag doen. Democratie moeten we samen denken, maken en dragen."
- Onderzoeker
- Meer informatie
Meer wetenschapsverhalen? Kijk op ons online magazine Erasmus Extra.
Pers
Heb je vragen over Van der Klaauw of zijn onderzoek? Neem dan contact op met persvoorlichter van Erasmus School of Philosophy Eddie Adelmund via e-mail of door te bellen naar (010) 408 89 79.- Gerelateerde content
