Als we zouden uitweiden over hoeveel Erasmus Professor Jun Borras heeft gedaan om mensen bewust te maken van het onrecht van landroof en kennispolitiek, zou dat de helft van dit artikel in beslag nemen. Feit is dat hij zich als wetenschapper-activist verdiept in landpolitiek in het Zuiden van de wereld. Hij heeft ruimte gemaakt voor dialoog tussen wetenschappers en boeren in het Zuiden over rechtvaardige landpolitiek. Zijn belangrijkste doel is de mensen te ondersteunen die vaak niet gehoord worden, zonder namens hen te spreken.
Samen met Ian Scoones, Professor Politiek van hulpbronnen en Omgevingsverandering van IDS Sussex, Anna Tsing (Professor Antropologie, Aarhus University en University of California Santa Cruz) en Esteve Corbera (Professor Ecologische Economie en Politieke Ecologie bij ICTA-UAB Barcelona) heeft hij een prestigieuze European Research Council Synergy grant van 8,33 miljoen euro ontvangen voor hun gezamenlijke project 'Land en Leven in het Antropoceen: landschapshervorming (LAND)'. Het interdisciplinaire team gaat onderzoeken hoe land, levensonderhoud en ecosystemen hervormd kunnen worden om mensen en de planeet te ondersteunen. De studie richt zich op vier locaties: de Amazone in Colombia, Zuid-Afrikaanse savannes, Mediterrane vlaktes en Zuidoost-Aziatische kustgebieden en wetlands. De ERC vindt het voorstel zeer ambitieus en innovatief en verwacht dat de onderzoekers een significante impact zullen maken.
Het mainstream ontwikkelingsdenken is gebaseerd op grenzeloze economische groei, zegt Jun Borras. "Maar dat is alleen mogelijk ten koste van massale ongelijkheid, uitbuiting en vernietiging van de omgeving. We produceren zoveel eten dat niemand honger zou moeten hebben. Voedsel wordt niet geproduceerd tegen honger, maar voor winst. 700 miljoen mensen in de wereld hebben chronisch honger omdat ze geen eten kunnen betalen. Voedsel en landpolitiek zijn met elkaar verbonden." Daarom richt Jun Borras zich op landpolitiek: "Het wereldvoedselsysteem is gebaseerd op ongelijke toegang tot land. Grote bedrijven, vooral uit het Noorden van de wereld, onttrekken bronnen aan het Zuiden en putten de aarde uit, zonder eerlijke banen te creëren. Een meer democratische verdeling van toegang tot land is een fundamentele eis voor een meer rechtvaardige, eerlijker en vriendelijker toekomst."
Voor een eerlijkere samenleving heb je gelijke toegang nodig tot kennis. Academische kennis is niet goed toegankelijk voor wetenschappers uit het Zuiden omdat abonnementen op wetenschappelijke artikelen en boeken duur zijn. En als ze publiceren, komen hun artikelen achter een betaalmuur terecht. Wereldwijde kennispolitiek is volgens Jun Borras ook fundamenteel ondemocratisch: Kennis die op universiteiten is geproduceerd krijgt veel meer aandacht dan overerfde wijsheid van boeren. Hun vormen van kennis zijn verschillend, maar evenveel waard.
"De uitdaging is hoe we ideeën met impact kunnen produceren terwijl we tegelijk kennisinstituten democratischer maken"
Jun Borras
Uw focus op het ondersteunen van het werk van sociale bewegingen tegen bijvoorbeeld landroof heeft bijgedragen aan brede belangenbehartiging. Dat leidde weer tot VN-richtlijnen en de VN-verklaring over de rechten van boeren (UNDROP). Heeft dit hun situatie daadwerkelijk verbeterd?
"Mijn werk is een super klein onderdeel van de veel grotere sociale beweging binnen en buiten academia. Dit gemeenschappelijke werk hielp om het onderwerp landpolitiek weer op de internationale agenda te krijgen. Echte verbeteringen zijn vaak moeilijk te meten, maar hervormende regels zoals UNDROP zijn essentieel voor mensen om hun recht te kunnen halen. Voor die tijd hadden ze niet eens het recht om te klagen. De strijd in sommige samenlevingen is heel fundamenteel: voor het recht om rechten te hebben."
Met een groep academische instellingen organiseert u zogenoemde Writeshops (schrijf/winkels) vor academici uit het Zuiden aan het begin van hun loopbaan. Hoe maken zij impact?
"De internationale Writeshop is een platform voor het bestuderen en discussiëren over wereldwijde kennispolitiek. Ondanks de zeer ondemocratische setting kunnen we kennis produceren met een positieve maatschappelijke impact. De uitdaging is hoe we ideeën met impact kunnen produceren terwijl we tegelijk kennisinstituten democratischer maken. De meest gemarginaliseerde groep in academia zijn jonge academici uit het Zuiden van de wereld, en dan vooral vrouwen en mensen uit minderheidsgroepen. De Writeshop moedigt mensen aan en ondersteunt ze bij het schrijven van artikelen in toptijdschriften. Zo kunnen ze deelnemen aan het wereldwijde debat en makers van kennis worden, en een netwerk bouwen met andere wetenschappers over de hele wereld. De afgelopen zes jaar hebben meer dan driehonderd deelnemers van honderd landen meegedaan en talloze artikelen gepubliceerd. Deelnemers worden emotioneel als ze ontdekken dat ze deel geworden zijn van een wereldwijde gemeenschap die streeft naar dezelfde idealen."
Jenniffer Vargas Reina werkt danzij de Writeshop aan vrede en rechtvaardigheid in haar land Colombia
Professor Jenniffer Vargas Reina van de Universiteit van Colombia was in 2019 een van de eersten die meedeed aan de schrijfworkshop van Jun Borras voor wetenschappers uit het zuiden van de wereld, in China. Jenniffer studeerde sociale en politieke wetenschappen in Mexico. Ze had toen al veel ervaring met het ondersteunen van boeren en inheemse volken bij hun strijd tegen landroof. Maar de gewapende conflicten zaten hervorming in de weg. "Vrede is de voorwaarde voor alle andere hervormingen", zegt Vargas Reina vanuit Colombia. In haar land is dit extra urgent: met de FARC is recent een verdrag gesloten, maar de laatste rebellengroep, de ELN, weigert de wapens neer te leggen. Jenniffer is betrokken bij de onderhandelingen met ELN.
Om meer impact te kunnen maken op rechtvaardige landverdeling, wilde ze internationaal publiceren over dat onderwerp. De schrijfworkshop hielp haar om een artikel te publiceren in het toonaangevende Journal of Peasant Studies. "Dat was een heel belangrijk moment in mijn carrière. Ik kreeg ook toegang tot een enorm en waardevol netwerk van landactivisten en wetenschappers in het zuiden van de wereld." De feedback van de internationale academische wereld en van de deelnemers aan de workshop was cruciaal. "Ik kreeg een internationaal podium en leerde dat mensen overal ter wereld bezig zijn met landhervormingen." Kennispolitiek is fundamenteel ondemocratisch, stelt Jun Borras: universiteiten in het zuiden van de wereld hebben vaak het geld niet voor abonnementen op wetenschappelijke publicaties. Het publiceren zelf kost een academicus in het Zuiden zomaar een jaarsalaris.
Jenniffer deed vervolgens een postdoc-opleiding aan Yale University, maar besloot terug te keren naar Colombia. "Ik ben een tropisch dier en ik wilde mijn land vooruithelpen", zegt ze. Dat gebeurde: de progressieve regering vroeg haar onlangs om een masterplan te schrijven voor landhervorming. "Ik kan het bijna niet geloven", zegt de jonge professor. Met vijftien andere deskundigen doet ze voorstellen aan de regering om boeren eerlijker toegang te geven tot land, water, kredieten en andere hulpbronnen. "Dat is rechtvaardiger, en het is economisch ook nog eens effectiever", legt ze uit. "Agrariërs die hun land bezitten, produceren meer en verdienen dus meer. Bovendien kan Colombia zo een leverancier worden van goed voedsel, schoon water, eerlijke banen en andere belangrijke milieuvoordelen."
Hoe groot is de kans dat dit masterplan kan worden uitgevoerd? "We hebben een kleine window of opportunity", zegt Jenniffer. "Maar plattelandsbewoners leggen enorme druk op de regering om dit door te zetten. Wij zeggen: dit is onontkoombaar. En voor mij is hoop een krachtig instrument. Het is moeilijk om de geschiedenis te veranderen, maar het kan wel."
Is het mogelijk om maatschappelijke impact te maken en toch academisch onafhankelijk te blijven?
"In elk geval in de sociale wetenschappen is onderzoek nooit neutraal. Je formulering van een onderzoeksprobleem laat je bias zien. Maar dat is geen probleem. Ik kan nog steeds een strenge onderzoeker zijn. We komen alleen tot verschillende conclusies, omdat we verschillende referentiepunten hebben. Mijn referentiepunt is de mensen die uitgebuit en onderdrukt worden."
Uw tweede aandachtspunt binnen het democratiseren van kennispolitiek (DKPI) is het trainen van leiders van boerenbewegingen. Waar werkt u met hen aan?
"Lokale gemeenschappen zijn kennishouders en kennisproducenten. We leren van ze. In de training krijgen deelnemers analyse-instrumenten aangereikt die ze in verschillende omstandigheden kunnen toepassen. Onze training stelt mensen in staat om verschillende en tegenstrijdige verklaringen voor problemen te begrijpen en op te lossen, zoals klimaatverandering. Deelnemers hebben een zeer diverse achtergrond: van middelbare school tot universitair geschoold. De meesten zijn arme boeren en vissers. Maar de concepten die we bespreken zitten op een hoger niveau. We gebruiken geen geschreven bronnen. We vertalen abstracte concepten naar hun eigen omgeving. We delen de concepten, bespreken ze in groepen en doen een gezamenlijke terugkoppeling. Zo trainen ze zichzelf om op gelijk niveau te komen als beleidsmakers of andere sociale bewegingen, in hun begrip van concepten die belangrijk zijn voor het dagelijks leven. Meer dan 700 mensen hebben meegedaan en ze geven zeer positieve feedback. Zij trainen weer anderen. Net zo belangrijk: de trainers leren ook een heleboel. Misschien wel meer. Wat ik leer, gebruik ik weer voor mijn onderzoek en lessen. Als academicus word je nederig als je ziet hoe enorm de kennis is van gewone werkende mensen. Ervaringskennis en academische kennis zijn even waardevol. Het combineren van die twee geeft nieuwe en krachtige inzichten."
In Brussel heeft u recent mede een conferentie georganiseerd van wetenschappers, boeren en leden van de Europese Commissie, gesponsord door het DKPI-programma. Hoe heeft de conferentie beleid beïnvloed?
"Om dingen te veranderen moeten we lokale gemeenschappen en hun sociale bewegingen, en praktische beleidsmakers mobiliseren. Academia ondersteunt deze discussie, vooral door academisch onderzoek aan te reiken dat de positie van gemarginaliseerde groepen versterkt, zoals kleinschalige boeren. Een belangrijk principe van agrarische sociale bewegingen is 'niets over ons zonder ons'. Dus hadden we in elk panel in elk geval een vertegenwoordiger van een basisbeweging. Dit verbeterde het gesprek en maakte ieders bijdrage invloedrijker."
Als wetenschapper-activist streeft u naar een vriendelijker, eerlijker en rechtvaardigere samenleving. Wat is de invloed van alle initiatieven als u met pensioen gaat?
Jun Borras glimlacht. "Dat is al over zeven jaar! Het meest lonenede resultaat is de wetenschap dat zoveel jonge wetenschapper-activisten enthousiast zijn over deze manier van werken. Het verandert de wereld, maar ook de universiteit. Zo moet het zijn."
- Professor
- Meer informatie
Lees meer over onze Erasmus Professors
- Gerelateerde content
