In de academische wereld dient niet alle onderzoek het algemeen belang. Sommige studies, vaak gesteund door machtige instellingen, hebben bijgedragen aan landonteigening – de overdracht van land van arme werkende mensen naar rijke individuen en bedrijven. Deze acties worden vaak gerechtvaardigd in naam van 'economische efficiëntie' en 'groei', maar ze leiden tot landloosheid, honger, milieuschade en geweld. Helaas ondersteunt de mainstream academie vaak verhalen die deze onrechtvaardigheden normaliseren.
Geschreven door Sebastian Reyes-Bejarano, Julio Arias, Lorenza Arango en Jun Borras
Toch bestaat er een andere onderzoektraditie – één die zich verbindt met sociale bewegingen en gemeenschappen die strijden voor rechtvaardigheid. Hoewel er verschillende termen zijn om hen te beschrijven – geëngageerde onderzoekers, activistische academici, wetenschapsactivisten – streven ze allemaal naar een combinatie van wetenschappelijke strengheid en inzet voor sociale verandering. Ze werken zij aan zij met getroffen gemeenschappen om landrechten, agro-ecologie en ecologische rechtvaardigheid te bevorderen. Ze begrijpen dat kennis niet neutraal is en dat onderzoek een doel moet dienen: ongelijkheid uitdagen, niet versterken.
Een blijvend voorbeeld en inspiratie in deze context is de Colombiaanse socioloog Orlando Fals Borda. Een van de krachtigste recente voorbeelden van dit werk komt uit de workshop in Medellín.
De workshop in Medellín: de start van een beweging
Op 24 en 25 april 2025 kwamen 175 Colombiaanse academici en onderzoekers – bijna de helft vrouwen – van 38 universiteiten uit 15 van de 32 departementen van Colombia samen voor een baanbrekende workshop aan de Universidad de Antioquia en Universidad Nacional in Medellín. Ze kwamen bijeen om te bespreken: hoe kunnen academici het Pact for Land and Life (het 'Pact') ondersteunen? Het Pact is een 12-puntenakkoord dat in februari 2025 werd ondertekend door de Colombiaanse president Gustavo Petro en sociale bewegingen in Chicoral, Tolima. Het vraagt om meer dan traditionele landhervorming. Het eist landherverdeling, teruggave en erkenning voor boeren, Afro-Colombianen en inheemse volkeren. Het streeft naar een regeneratieve economie, ecologisch herstel en sterkere democratische vertegenwoordiging voor gemarginaliseerde gemeenschappen door sociale bewegingen.
Tijdens de workshop onderzochten de deelnemers hoe onderzoek en onderwijs deze transformatie kunnen ondersteunen. Irene Vélez, professor en directeur van de Colombiaanse Nationale Autoriteit voor Milieuvergunningen, benadrukte dat "kennis een doel moet hebben." Ze betoogde dat onderzoekers de politieke rol van hun werk moeten erkennen – en het moeten gebruiken om ongelijkheid aan te vechten.
Jenniffer Vargas Reina, universitair hoofddocent aan de Universidad Nacional, riep op tot een fundamentele hervorming van academische praktijken: onderzoek afstemmen op de doelen van het Pact, universitaire curricula herzien en langdurige samenwerking tussen universiteiten en sociale bewegingen opbouwen. Volgens haar hebben "academici en onderzoekers een cruciale rol te spelen bij het versterken van de fundamenten van landhervorming die de afgelopen twee jaar [onder de regering-Petro] zijn gelegd".
Martha Carvajalino, Colombia’s minister van Landbouw, onderstreepte het belang van actief, collectief onderzoek dat geworteld is in dialoog met gemeenschappen. Ze spoorde academici aan om zowel te onderwijzen als te leren van grassroots-actoren – en deze processen te documenteren, zodat Colombia’s herverdelingsagenda niet verloren gaat maar wordt uitgebouwd voor toekomstige generaties.
Een strategisch keerpunt
Workshops zoals deze zijn niet nieuw – noch in Colombia, noch elders. Maar de schaal en politieke momentum achter de workshop in Medellín zijn buitengewoon. Het markeert het begin van een meer systematisch proces: het opbouwen van een nationale beweging van geëngageerde onderzoekers die sociale bewegingen en hervormingsgezinde overheidsfunctionarissen actief kunnen ondersteunen.
Deelnemers verklaarden in hun manifest dat kennisopbouw een instrument voor verandering moet zijn, niet voor het legitimeren van onderdrukking. Ze beloofden landhervorming te steunen die rechten garandeert, land herstelt, slachtoffers van plattelandsgeweld compenseert en voedselsoevereiniteit en ecologisch herstel bevordert.
Dit werk is niet zonder risico’s. In het verleden werden academici die agrarische onrechtvaardigheden aanvechten – zoals Hernán Henao, Jesús Antonio Bejarano, Elsa Alvarado en Mario Calderón – vermoord. Maar de huidige politieke context biedt veiligere ruimtes voor organisatie, en de wetenschappers in Medellín erkenden de historische betekenis van dit moment. Deelnemers benadrukten het strategische belang van het politieke tijdsgewricht: "Dit is een cruciaal historisch moment, en de academie moet haar verantwoordelijkheid met moed en toewijding nemen."
Van individuele inspanningen naar een collectieve kracht
Historisch gezien werkten wetenschapper-activisten vaak in relatieve isolatie. Maar deelnemers in Medellín benadrukten de noodzaak om een beweging op te bouwen, niet slechts een netwerk van individuen. Dit was ook een kerngedachte in het oprichtingsmanifest van het Collectief van Agrarische Wetenschapper-Activisten in het Zuiden (CASAS).
Ze benadrukten dat meerdere vormen van kennis – academisch, boeren-, inheems, bureaucratisch – naast elkaar bestaan, maar vaak niet met elkaar in contact komen. Wanneer ze op gelijke voet verbinden, wordt hun kracht vergroot. Die interactie moet horizontaal zijn: niet hiërarchisch, maar respectvol voor verschillen en geleid door gedeelde doelen.
De Franse boerin en mondiale coördinator van La Via Campesina, Morgan Ody, versterkte dit punt. Ze wees erop hoe heersende elites lang de kennis van werkende mensen hebben gedevalueerd, hen als minderwaardig afgeschilderd. "Een van onze kernwaarden als sociale bewegingen is de gelijke waardigheid van alle mensen", zei ze. "We moeten ook de kennishiërarchie uitdagen – en boeren-, inheemse, vrouwen- en academische kennis op gelijke voet plaatsen."
Vooruitblik
De workshop eindigde met een hoopvolle en vastberaden toon. Deelnemers willen het netwerk van wetenschapper-activisten uitbreiden, allianties met sociale bewegingen en overheidsinstellingen versterken en initiatieven voortstuwen die de democratisering van landpolitiek in Colombia ondersteunen.
Dit proces is net begonnen – maar het markeert een kritieke verschuiving in hoe kennis, macht en rechtvaardigheid kunnen samenkomen voor het collectieve goed.
Dankbetuiging
De workshop ontving organisatorische, intellectuele, politieke en logistieke steun van het Colombiaanse Ministerie van Landbouw, Ministerie van Onderwijs, Ministerie van Wetenschap en Technologie, Nationaal Planbureau, Inter-Amerikaans Instituut voor Samenwerking op Landbouw (IICA), Universidad Nacional Sede Medellín, Universidad de Antioquia en het International Institute of Social Studies (ISS) van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Bij ISS/EUR maakt dit werk deel uit van het Democratizing Knowledge Politics-initiatief onder het Erasmus Professors-programma voor positieve maatschappelijke betrokkenheid.
- Onderzoeker
- Onderzoeker
- Meer informatie
Sebastian, Julio en Lorenza zijn lid van The Collective of Agrarian Scholar-Activists in the South (CASAS). Meer informatie op www.casasouth.org. Colombiaanse wetenschapsactivisten worden aangemoedigd contact met hen op te nemen en zich bij het initiatief aan te sluiten.
Contact
Sebastian Reyes-Bejarano is promovendus op de University of Amsterdam.
Julio Arias is een associate professor op de Universidad de Javeriana.- Gerelateerde content
