Van academie naar actie: Mijn reis met betrekking tot geëngageerd onderzoek naar landroof in Colombia

De conferentie werd mede georganiseerd door en met steun van het European Research Council Advanced Grant project RRUSHES-5 en het EUR Erasmus Professor Program. Dit was geen standaard academische conferentie - het was een krachtige uitwisseling van kennis en ervaringen tussen meer dan 700 onderzoekers, sociale activisten, internationale en nationale beleidsmakers en de gemeenschappen die het meest te maken hebben met landroof. Deze ervaring heeft mijn kijk op geëngageerd onderzoek en de diepgaande impact ervan op gemeenschappen diepgaand veranderd. Hierna volgt wat ik van deze ervaringen heb geleerd en waarom ze van belang zijn voor iedereen die betrokken is bij onderzoek, activisme of beleidsvorming. 

Wat is landroof?

Voordat we in detail gaan treden, zal ik kort uitleggen waar "landroof" naar verwijst. Het is de grootschalige verwerving van land, vaak door overheden, bedrijven of rijke individuen, meestal voor commerciële landbouwproductie, industriële ontwikkeling of infrastructuurprojecten. Deze praktijk gaat vaak gepaard met het verdrijven van lokale gemeenschappen, kleinschalige boeren en inheemse volkeren van hun land, wat leidt tot verlies van bestaansmiddelen, aantasting van het milieu en sociale onrust. Landroof kan binnen een land gebeuren of buitenlandse investeerders kunnen land verwerven in andere landen, vaak in ontwikkelingslanden waar land relatief goedkoop is en de regelgeving laks. Het is een complex probleem met economische, sociale, politieke en ecologische gevolgen dat vaak in verband wordt gebracht met landrechten, de exploitatie van hulpbronnen en sociale rechtvaardigheid. 

Een electrische mix op de LDPI-conferentie

De driedaagse conferentie bruiste van de energie en de levendige discussies tussen de deelnemers. Een paneldiscussie die mij bijzonder aansprak ging over het concept van landroof dat verder gaat dan grootschalige landaankopen. Het debat verschoof naar het begrijpen van bredere trends van landconcentratie, grotendeels gedreven door marktwerking, en zelfs enkele goedbedoelde beleidsmaatregelen, vooral met betrekking tot de beperking van en aanpassing aan de klimaatverandering. De panelleden erkenden de rol van wettelijke kaders maar benadrukten de noodzaak van nieuwe oplossingen die het onderliggende economische model aanpakken. Een terugkerend thema was het belang van het niet langer de schuld geven aan bevolkingsgroeiverhalen, zoals verwoord door Morgan Ody, General Coordinator, La Via Campesina: "We hebben overal een sterke impuls nodig om de financialisering van land te stoppen en overheidsbeleid voor één doel te bevorderen: land voor de mensen."

Wederzijds bezoek

Maar de belangrijkste momenten van verandering vonden buiten de conferentiezalen plaats. Een kleine delegatie van 50 agrarische onderzoekers en activisten van sociale bewegingen uit 26 landen reisde vijf uur per bus vanuit Bogota (inclusief drie keer staande gehouden en doorzocht worden door de politie van Colombia!) naar de locatie van ons eerste bezoek aan de San Joaquín Farm. Dit is het voormalig eigendom van een drugshandelaar, onlangs overgedragen aan boeren door de regering van Colombia. De ontmoeting met de leden van de Cooperativa Multiactiva Frontera Sur (Coomfrosur), die dit land ontvingen, was indrukwekkend. Ze spraken over hun lange strijd voor landrechten en hun plannen om de boerderij te gebruiken voor duurzame landbouw en veeteelt.

Dit initiatief maakt deel uit van de bredere inspanningen van Colombia om de littekens aan te pakken die zijn achtergelaten door decennia van gewapende strijd en drugshandel door landteruggave en landbouwhervormingen. Het bezoek aan San Joaquín bood ons een rechtstreeks beeld van de toewijding van de regering om in beslag genomen bezittingen om te zetten in instrumenten voor vrede en plattelandsontwikkeling, aangezien de ontvangers van het land ook ondertekenaars waren van het vredesverdrag uit 2016. Het is een levendig voorbeeld van hoe beleid het platteland opnieuw kan vormgeven op basis van een boereneconomie, wat bijdraagt aan de democratisering van het platteland en de modernisering van de landbouw.

Het is belangrijk om te vermelden dat dit meer was dan een eenzijdig locatiebezoek. Vertegenwoordigers van de Coomfrosur-gemeenschap hadden de LDPI-conferentie in Bogota bijgewoond, waar ze deelnamen aan discussies. En nu waren we hier, bij hen op bezoek voor een concrete en zinvolle uitwisseling.

Na een lang gesprek, een rondleiding op hun boerderij en een heerlijke zelfgemaakte lunch, stapten we in de bus om nog eens 3 uur te reizen naar Girardot om daar de nacht door te brengen.

Stem van een gemeenschap

Onze tweede bezoekdag begon om 5 uur 's ochtends. Na drie uur reizen van Girardot naar Venecia werden we hartelijk verwelkomd door de burgemeester van Venecia en getrakteerd op een heerlijk ontbijt Casa Tr3bol. Dit restaurant serveert voedsel dat is verbouwd door de boerengemeenschap in de Peasant Reserve Zone (ZRC) van de hooglanden van Venecia. Na het ontbijt verwisselden we de bus voor "kleinere, geschiktere bussen om de berg op te gaan" en reisden we nog een uur over een verraderlijke en kronkelende bergweg naar de afgelegen hooglanden van Venecia. Het landinrichtingsplan van de ZRC geeft prioriteit aan het beheer van het grondgebied door de gemeenschap en beschermt niet alleen hun bestaansmiddelen, maar ook de kwetsbare ecosystemen in de regio Sumapaz.

Cesar Alfonso Huertas Chaparro, een jonge socioloog die na zijn universitaire studie aan de Universidad Nacional terugkeerde naar zijn eigen gemeenschap om op te komen voor hun rechten, deelde een verhaal dat werkelijk de kracht van geëngageerd onderzoek belichaamde. Hij legde uit hoe de gemeenschap gezamenlijk een artikel schreef dat werd gepresenteerd op de LDPI-conferentie. Sommige leden schreven op laptops, anderen op papier, en sommigen deelden hun verhalen alleen mondeling. Cesar voegde deze stemmen samen en creëerde zo een krachtig document dat sprak over hun collectieve strijd en aspiraties.

Deze gezamenlijke aanpak bij het schrijven van het artikel was een goed voorbeeld van de essentie van geëngageerd onderzoek. Door de perspectieven van tien leden van de gemeenschap op verschillende manieren te combineren - getypt, handgeschreven of gesproken - liet Cesar zien hoe academisch werk de collectieve stem van een gemeenschap kan eren en versterken. Deze methode verrijkt niet alleen het onderzoek, maar versterkt ook de band tussen onderzoekers en de personen die ze bestuderen en bevordert een gedeelde betrokkenheid bij het vinden van oplossingen.

De impact van geëngageerd onderzoek

Wat me het meest opviel was niet alleen de complexiteit van de landproblemen in Colombia, maar ook de kracht van geëngageerd onderzoek of wetenschappelijk activisme om echt een verschil te maken. Geëngageerd onderzoek gaat verder dan academische belangen en omarmt een participatieve benadering die de stem, kennis en expertise van leden van de gemeenschap waardeert. Dit werd levendig geïllustreerd in onze interacties met de mensen van San Joaquín en Venecia, waar het enthousiasme en de openheid van de gemeenschappen ons herinnerden aan de menselijke dimensie van onderzoek.

In Venecia werd het belang van ons bezoek onderstreept door het enthousiasme van kinderen die om selfies en handtekeningen vroegen. Het was meer dan een academische onderneming; het was een gebaar van solidariteit en erkenning van hun strijd en aspiraties. Deze wisselwerking benadrukte het veranderingspotentieel van onderzoek dat gemeenschappen betrekt op hun voorwaarden, goed luistert en hun bijdragen waardeert.

De ervaringen in San Joaquín en de hooglanden van Venecia zijn van onschatbare waarde voor iedereen die betrokken is bij onderzoek, activisme of beleidsvorming. Ze herinneren ons eraan dat in het hart van geëngageerd onderzoek de toewijding ligt om de geleefde realiteit van gemeenschappen te begrijpen, hun kennis en ervaringen te respecteren en samen te werken aan duurzame oplossingen. Deze benadering daagt traditionele academische grenzen uit en spoort ons aan om opnieuw na te denken over hoe we kennis genereren en aan wiens stemmen we voorrang geven.

Nu ik over deze bezoeken nadenk, ben ik ervan overtuigd dat geëngageerd onderzoek de sleutel is tot het aanpakken van enkele van de grootste problemen van onze tijd. Door oprechte partnerschappen met gemeenschappen aan te gaan, kunnen we niet alleen de relevantie en impact van ons werk vergroten, maar ook bijdragen aan een rechtvaardigere en gelijkwaardigere wereld.

In Colombia is de weg naar vrede en sociale rechtvaardigheid nog steeds gaande en geëngageerd onderzoek speelt een cruciale rol in dit proces. Onderzoekers, activisten, beleidsmakers en burgers moeten blijven luisteren, leren en solidair zijn met degenen die vechten voor hun rechten en het behoud van hun leefomgeving. Samen kunnen we wegen bouwen naar een betere toekomst voor iedereen. Deze ervaring heeft mijn inzicht in geëngageerd onderzoek volledig veranderd. Het gaat niet alleen om academici die gemeenschappen bestuderen; het gaat om samenwerking, luisteren en het versterken van de stemmen van degenen die het meest getroffen worden door sociale onrechtvaardigheden zoals landroof. De passie, veerkracht en betrokkenheid van de Colombiaanse gemeenschappen die we ontmoetten waren echt inspirerend.

Het Erasmus Professorschap belichamen

Ik was er getuige van hoe prof. Borras de rol van de Erasmus Professor belichaamde in het "creëren van positieve maatschappelijke impact" tijdens onze reis door het faciliteren van gezamenlijke inspanningen die stemmen versterken, het bevorderen van partnerschappen en het bijdragen aan rechtvaardigheid en gelijkheid. Hij toonde de Erasmiaanse waarden van leiderschap door multidisciplinaire sociale impact en vertaalde de missie van EUR in tastbare acties, waardoor hij een verschil maakte in gemeenschappen wereldwijd.

Een oproep tot actie

Landroof is een wereldwijd probleem en de gevolgen ervan zijn verwoestend. Maar er zijn oplossingen en geëngageerd onderzoek speelt een cruciale rol bij het vinden van die oplossingen. Ik moedig je aan om meer te leren over landroof en organisaties te steunen die zich inzetten voor het versterken van gemeenschappen en het bevorderen van duurzaam landgebruik. 

Sommige artikelen die tijdens de conferentie werden besproken, zijn gepubliceerd in de LDPI 2024 Working Paper Series.

Over de auteur

Jovana “Jovie” Paredes is communicatieadviseur bij Erasmus Research Services, die graag de magie van verhalen vertellen op sociale media gebruikt om de academische wereld toegankelijk te maken en maatschappelijke betrokkenheid te bevorderen. Ze gaat graag de uitdaging aan om complexe concepten om te zetten in klikwaardige inhoud.