Bepalende rol media bij beeldvorming rond vreemdelingen

Dekker en Scholten onderzochten de media-aandacht en -beeldvorming rond zestien Nederlandse vreemdelingenkwesties die de laatste vijf jaar in de media zijn gekomen (traditionele media, een selectie van TV-programma’s, kranten, opinietijdschriften en social media). Met het onderzoek wilden ze een beter begrip ontwikkelen van patronen van aandacht en beeldvorming in de media – en de invloed hiervan op politiek en beleid als het gaat om vreemdelingenbeleid.

Media-aandacht blijkt er vooral voor te zorgen dat meer algemene trends en ontwikkelingen, zoals de vluchtelingengroepen of de vestiging van nieuwe asielzoekerscentra (AZC’s), concreet en persoonlijk worden. Denk aan de recente foto van het Syrische kind dat aanspoelde aan de kust van Turkije, het gebruik van metaforen als ‘asieltsunami’ of hoe statistieken over aantallen vluchtelingen worden gebruikt om de urgentie of juist de onbeduidendheid van de toestroom aan te geven. Algemene ontwikkelingen worden ook regelmatig concreet en persoonlijk door media-aandacht voor individuele asielzoekers. Dit gebeurde bijvoorbeeld bij Mauro en recenter asielzoekers die als ‘nieuwe Mauro’s’ werden bestempeld, zoals Márcia en Gláucio.

Frames

In de media worden asielkwesties op verschillende manieren ‘geframed’: als bedreiging, vanuit human interest-perspectief, bestuurlijk of economisch. Het human interestframe en het bestuurlijke frame komen relatief vaak voor in mediabeeldvorming. Asielzoekers als bedreiging komt minder voor, maar gaat wel gepaard met een hoge mate van media-aandacht. Opvallend is verder dat het economische frame niet tot nauwelijks in de beeldvorming voorkomt, terwijl het wel een belangrijke factor is in het immigratiebeleid.

Uit het onderzoek blijkt dat onderwerpen waarbij meerdere ‘frames’ strijden om aandacht en die ook politiek op de agenda staan relatief veel media-aandacht krijgen. Juist in deze gevallen lijkt de kans op een mediahype, zoals rond de casus Aleksandr Dolmatov en de Vluchtkerk, het grootst. Opvallend is dat personificatie niet in alle gevallen tot veel media-aandacht leidt. Wel speelt het een belangrijke rol bij het communiceren van een human interest frame.

Beïnvloeden beleid

Het onderzoek door Dekker en Scholten bevestigt dat media-beeldvorming een rol speelt bij beleidsprocessen. Het gebruik van beeld, woord en statistieken zijn daarbij belangrijke elementen. Beeldvorming in de media kan op specifieke wijze het beleid beïnvloeden. Zo zien we dat het human interestframe in de media regelmatig contrasteert met een bestuurlijk frame in beleid. Maar om beleidsimpact te hebben moet het dominante frame in de mediabeeldvorming afwijken van het beleidsframe rond de kwestie en ook moet de kwestie op de politieke agenda staan. Gecombineerd met een grote mate van media-aandacht ontstaat er dan invloed op het beleid.

Zo ontstond er bij individuele asielzoekers als Mauro een ‘David versus Goliath’-beeld in de beeldvorming: de asielzoeker wordt geportretteerd als slachtoffer die maatschappelijke steun verdient tegenover een starre overheid. Concrete en individuele cases kunnen uitgroeien tot een significante uitdaging voor politiek en beleid. Mauro vormde via de mediabeeldvorming een uitdaging voor het Nederlandse vreemdelingenbeleid. Zijn casus vormde uiteindelijk de opmaat voor het Kinderpardon. Ook aandacht voor de Vluchtkerk leidde meermaals tot politieke agendering.

AZC’s

Beeldvorming rond de komst van AZC’s blijkt een specifieke dynamiek te kennen. Vooraf is er vaak veel aandacht voor bewoners die hun zorgen uiten over de komst van een AZC en de bestuurlijke aspecten van de opvang. Maar wanneer zo’n centrum er eenmaal is, blijkt beeldvorming zich vaak te richten op vrijwilligersinitiatieven van omwonenden en maatschappelijke organisaties. Asielopvang in de IJsselhallen in 2014 was daar een duidelijk voorbeeld van. Vrijwilligersinitiatieven vanuit de samenleving stellen de opvang van asielzoekers in een positief daglicht in de media.

Het volledige onderzoeksrapport van Rianne Dekker, MSc en dr. Peter Scholten, met een Nederlandstalige en Engelstalige samenvatting zijn hier te vinden