Op de dag voor de 100e verjaardag van Johan Witteveen, vond de Witteveen Lecture 2021 plaats. De lezing begon met een welkom door Casper G. De Vries, houder van de H.J. Witteveen Leerstoel voor Monetaire Economie. Daarna sprak Jan Middendorp over Witteveen's bijdragen en opvattingen. Daarna volgde een keynote van Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank, die pleitte voor een actievere rol van het begrotingsbeleid bij het stabiliseren van de economie. De lezing werd afgesloten met een interactieve Q&A gemodereerd door Jasper Lukkezen.
'Zoals economen zoeken naar evenwicht, zo zocht Witteveen naar harmonie'
Witteveen was een zeer belangrijke econoom. Hij was managing director van het IMF, politicus, kreeg de titel professor op zijn 28ste en schreef meerdere boeken. Middendorp sprak over Witteveens leiderschap, zijn economisch denken en waarom dat vandaag de dag nog steeds van belang is. Daarbij benadrukte hij Witteveen's drie belangrijkste overtuigingen: 1) analyse op basis van feiten, 2) open uitwisseling van ideeën en 3) innovativiteit en ruimdenkendheid. Witteveen baseerde zijn aanbevelingen op een grondige analyse op basis van feiten, waarbij hij open van geest bleef. Ook was hij van mening dat een open uitwisseling van ideeën, ook van buitenstaanders, bijdraagt aan een sterkere democratie.
'Wat zou Witteveen geadviseerd hebben over de gebeurtenissen van vandaag?', vroeg Middendorp zichzelf af. We zullen het nooit precies weten, maar wat we wel weten is dat zijn antwoord gebaseerd zou zijn op een grondige analyse en een open geest. Middendorp eindigde zijn toespraak met een mooie uitspraak over Witteveens kijk op het leven. 'Zoals economen naar evenwicht zoeken, zocht Witteveen naar harmonie.'
Knot's pleidooi voor een actievere rol van het begrotingsbeleid
Knot begon zijn verhaal met een uitleg over de wisselwerking tussen monetair en begrotingsbeleid. 'Het monetaire beleid beïnvloedt het begrotingsbeleid door de financieringskosten van de overheid en de houdbaarheid van de schuld te beïnvloeden.' Hij legde uit dat het monetaire beleid niet alleen de kosten beïnvloedt, maar ook de effectiviteit van het begrotingsbeleid. Het begrotingsbeleid heeft echter ook invloed op het monetaire beleid. Zo hebben veranderingen in belastingen, overheidsuitgaven en overheidssalarissen invloed op de vraag naar goederen en diensten, die op zijn beurt de inflatie aanjagen. Wanneer wordt gekeken naar de monetair-fiscale interacties in tijden van aanhoudende lage rente, ontstaat er een probleem voor centrale banken. Dit komt door de natuurlijke rentevoet waarbij de vraag naar en het aanbod van kapitaal in evenwicht zijn. Wanneer de centrale bank de economie wil stimuleren en de inflatie verhogen, is dit wellicht niet haalbaar met een zeer lage natuurlijke rentevoet.
Zeer lage rentetarieven betekenen problemen voor centrale banken, maar goed nieuws voor regeringen, aangezien lage rentetarieven het effect van het begrotingsbeleid op de economie doorgaans vergroten. Verhoging van de overheidsuitgaven in een klimaat van lage rente leidt tot meer particuliere bestedingen, omdat de mensen verwachten dat de prijzen in de toekomst zullen stijgen. Overheden kunnen de centrale bank dus helpen door de totale vraag en de inflatie te verhogen, en de periode van lage rente te verkorten.
Knot introduceert echter wel enkele economische en politieke bezwaren, zoals bijvoorbeeld herverdeling van inkomen en transmissievertragingen. 'Dit betekent simpelweg dat het tijd kost om bijvoorbeeld een goed subsidiebeleid voor de aanschaf van elektrische auto's te ontwerpen en uit te voeren. En dan duurt het ook nog eens een tijd voordat mensen daadwerkelijk meer elektrische auto's kopen. Door deze vertragingen kan het begrotingsbeleid vaak niet de noodzakelijke stimulans bieden op het moment dat het nodig is. Dus als ik zeg dat de aanhoudende lage rente het pleidooi voor een meer anticyclisch begrotingsbeleid versterkt, zeg ik niet dat dit het nieuwe kompas moet zijn waarop het schip moet varen', legt Knot uit.
'Ik denk dat de reactie op de coronacrisis belangrijke lessen biedt voor de begrotingsarchitectuur in de eurozone', zegt Knot. 'De succesvolle coördinatie van fiscaal en monetair beleid was voor een groot deel te danken aan de enorme omvang van de economische dreiging. Ik denk dat we, om onze monetaire unie stabieler te maken, een begrotingskader nodig hebben dat de coördinatie tussen de lidstaten versterkt en een betere afstemming van het monetaire beleid en het begrotingsbeleid over de hele economische cyclus mogelijk maakt.
- Meer informatie
Bekijk de volledige Witteveen Lecture 2021 hier.