Vrijwillige initiatieven als broodfondsen en coöperaties kunnen bijdragen aan een beter functionerende verzorgingsstaat. Die verzorgingsstaat zou namelijk van ons allemaal moeten zijn, maar is van niemand geworden, met onder meer overbenutting en misbruik van sociale regelingen tot gevolg. Dat stelt bestuurskundige prof.dr. Menno Fenger in zijn oratie ‘Van wie is de verzorgingsstaat’, waarmee hij op vrijdag 13 mei 2016 de bijzondere leerstoel ‘Governance en institutionele dynamiek van moderne verzorgingsstaten’ aanvaardt aan de Erasmus Universiteit Rotterdam vanwege de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB).
Veel van de huidige sociale regelingen komen voort uit particulier initiatief. Herkenbare en vaak plaatselijke gemeenschappen waren verantwoordelijk voor de uitvoering en controle. De regelingen waren ingebed in de ‘leefwereld’ van de burgers, die gekenmerkt wordt door vertrouwen, nabijheid en gemeenschappelijkheid.
Maar door de uitbouw en hervorming van de verzorgingsstaat zijn deze regelingen eerst ‘verstatelijkt’ en daarna ‘vermarkt’, stelt Menno Fenger. De oorspronkelijke waarden hebben plaats gemaakt voor wantrouwen, objectiviteit en kosteneffectiviteit. De verzorgingsstaat is onderdeel geworden van een wereld waarin bureaucratische rationaliteit en uitvoeringslogica centraal staan.
De verzorgingsstaat die van ons allemaal zou moeten zijn, is van niemand geworden. Dit proces van institutionele onteigening leidt niet alleen tot overbenutting en misbruik van sociale regelingen, maar leidt ook tot regelingen die minder effectief zijn.
Participatiesamenleving
De verschuiving naar een participatiesamenleving biedt mogelijkheden om individuele burgers het eigenaarschap over hun verzorgingsstaat weer terug te geven. Dit gebeurt ook al in de praktijk, bijvoorbeeld door ouders die een kinderopvang overnemen of door zzp-ers die een onderlinge ziektekostenverzekering oprichten in de vorm van een broodfonds. Ook de coöperatie als juridische vorm is weer helemaal terug van weggeweest.
Het is echter de vraag of dergelijke kleinschalige initiatieven een structureel alternatief kunnen bieden voor de verzorgingsstaat. Om daar achter te komen pleit Menno Fenger in zijn oratie voor systematisch onderzoek naar de condities waaronder deze initiatieven van de grond kunnen komen. Ook moet er onderzocht worden wat de voor- en nadelen van deze initiatieven zijn in vergelijking met meer reguliere initiatieven. Daarbij komt onder meer de vraag aan de orde in hoeverre de overheid particuliere initiatieven verdringt.
- Meer informatie
Marjolein Kooistra, mediarelaties FSW, T 010 408 2135 E kooistra@fsw.eur.nl