Op 17 januari 2023 stemde de Eerste Kamer voor de tweede keer in met een wijziging van artikel 1 van de Grondwet. In het gewijzigde wetsartikel wordt het discriminatieverbod expliciet uitgebreid voor seksuele gerichtheid en handicap. De LHBTIQ+ gemeenschap, belangenorganisaties en politici zijn positief over de aanstaande wijziging van de Grondwet omdat het seksuele gerichtheid en handicap expliciet erkent in de wet. Volgens critici verandert er juridisch echter niets aangezien in artikel 1 van de Grondwet discriminatie ‘op welke grond dan ook’ al verboden is. Masuma Shahid, promovenda aan Erasmus School of Law, doet onderzoek naar LHBTIQ+ rechten en plaatst de grondwetswijzigingen in juridische context. Volgens Shahid is er wel degelijk sprake van juridische impact.
Artikel 1 van de Grondwet luidt op dit moment: ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.’ Aan de opsomming in de tweede zin wordt in de nabije toekomst ook ‘seksuele gerichtheid en handicap’ toegevoegd.
Volgens Shahid is het geenszins overbodig dat artikel 1 van de Grondwet wordt aangevuld: “Mensen worden vandaag de dag nog steeds gediscrimineerd op basis van hun seksuele gerichtheid of op basis van een beperking of een ziekte, ondanks dat de Grondwet discriminatie op dit soort gronden al niet toestaat. De wijziging zorgt ervoor dat de bescherming van mensen op die gronden nog eens expliciet verankerd wordt zodat er echt geen onduidelijkheid meer bestaat.”
In elkaar geslagen, uitgescholden en ontslagen
Omdat het discriminatieverbod nu al tegen discriminatie op welke grond dan ook is, kunnen critici deze wijziging zien als overbodig. Shahid benadrukt echter de toegevoegde waarde van de wijziging: “Juridisch kunnen we steggelen of deze aanpassing nu echt iets gaat veranderen omdat er in de Grondwet al ‘op welke grond dan ook’ vermeld wordt, maar vergeet ook niet hoe belangrijk de symbolische waarde ervan kan zijn voor mensen die dagelijks uitgescholden of gediscrimineerd worden. Onderzoeken laten zien dat het al jaren slecht gesteld is met de rechten van mensen met een handicap; dagelijks zijn er ook berichten te lezen dat lhbtiq’ers in elkaar geslagen, uitgescholden of ontslagen worden op grond van hun seksuele gerichtheid. De prominente positionering ervan in de Grondwet zorgt niet alleen voor erkenning en zichtbaarheid, maar zendt vooral een signaal uit naar de samenleving dat discriminatie op deze gronden gewoon echt niet geaccepteerd is.”
Hoewel de gevolgen van de wijziging wellicht niet acuut merkbaar zullen zijn, zal de grondwetswijzing wel degelijk significante juridische impact hebben, legt Shahid uit: “Het duurt vaak een tijd - tien, twintig, soms wel veertig jaar - voordat we de gevolgen van een dergelijke wijziging in de praktijk gaan zien. Werkgevers dienen extra op te letten, de overheid dient extra beleid te maken om ervoor te zorgen dat deze groepen geen extra discriminatie ervaren en de maatschappij dient ervan bewust te worden dat dit nu grondwettelijk beschermde rechten zijn. Waar deze gronden eerst over het hoofd werden gezien, dienen zij nu expliciet meegenomen te worden in bepaalde beleidsbeslissingen.”
Inclusief Nederland
Uit het onderzoek van Shahid blijkt ook dat deze wijziging internationaal relevantie en aandacht geniet: “Ik zie in mijn promotieonderzoek dat Europese rechters zoals het Europees Hof van de Rechten van de Mens, wel degelijk kijken naar wetswijzigingen en nieuw aangenomen wetten en die meenemen in hun oordeel. Dit soort veranderingen laten zien wat voor ‘consensus’ er over een bepaald onderwerp in een land heerst. Vervolgens bepaalt het Hof dan de discretionaire ruimte zou moeten zijn voor die landen om maatregelen te nemen die een discriminerende impact hebben op dat soort groepen mensen in de maatschappij. Dit dwingt landen soms om non-discriminatie maatregelen te treffen.”
De aanstaande wijziging van de Grondwet is een overwinning voor een inclusiever Nederland, concludeert Shahid: “Nederland is altijd al een pionier geweest met de bescherming van bepaalde minderheidsgroepen. Recente onderzoeken laten echter zien dat Nederland deze koploperspositie al jaren aan het verliezen is, dus het is goed om belangrijke normen en waarden als gelijkheid en non-discriminatie weer eens stevig in de Grondwet te verankeren.”
- Promovendus