Door: Onno Steenbeek
‘De duivel heeft alle goede liedjes’ zei de voormalige Britse pensioenminister Steve Webb onlangs op een congres aan de Erasmus School of Economics, verwijzend naar de slogans van de brexiteers: ‘Ze pakken onze banen af!’
‘Er gaan honderden miljoenen per week naar een bodemloze put.’ ‘We hebben niks te zeggen over wat er in Brussel met óns geld gebeurt.’ ‘Het volk is al die experts met hun ingewikkelde analyses zat!’ Het blijf-kamp moest het daarentegen doen met: ‘Ja, we moeten zeker hervormen, maar aan het EU-lidmaatschap zitten ook veel voordelen.’
Het doet denken aan de pensioendiscussie, waar de partijen met de meest ingrijpende ideeën de liedjes zingen die blijven hangen: ‘Ze geven ons geld aan de ouderen!’ ‘We hebben niks te zeggen over wat het fonds met óns geld doet.’ ‘Transparantie en keuzevrijheid: wie wil dat nou niet?!’ en ‘Al die experts met hun ingewikkelde analyses zijn we zat!’ Voor het meer behoudende kamp is het een stuk lastiger de genuanceerde boodschap over te brengen: ‘Ja, we moeten zeker hervormen, maar aan het huidige stelsel zitten ook veel voordelen.’
Na het Britse referendum is in elk geval duidelijk geworden dat het handig is als je een helder idee hebt over wat je wilt bereiken indien je tegenstem gehonoreerd wordt. In de pensioendiscussie is dat nog niet altijd duidelijk. De doelstellingen die langskomen zijn divers en in veel gevallen bovendien nogal vaag: een ‘goed, eerlijk, transparant, flexibel’ pensioen, met ‘keuzevrijheid en voor iedereen’, met ‘helder en ondubbelzinnig toezicht’, zonder precies te definiëren wat met die termen wordt bedoeld. Alleen D66 is weliswaar extreem, maar helder: zo snel mogelijk naar individuele potten met zoveel mogelijk keuzevrijheid.
Het pleit voor ons land dat er nog geen referendum uitgeschreven is over het pensioenstelsel, maar dat we de tijd nemen voor zorgvuldige hervormingen. De belangen en uitdagingen zijn enorm. En er zijn stiekem al een paar belangrijke dingen gebeurd: de buffers van pensioenfondsen hebben de zwaarste financiële crisis sinds de Tweede Wereldoorlog grotendeels opgevangen, de pensioenleeftijd is gestegen en gekoppeld aan de levensverwachting, en veel fondsen hebben kortingen doorgevoerd.
We moeten niettemin beter dan in het VK waken voor de verspreiding van onwaarheden die er bij het publiek in gaan als koek. Zoals: de pot raakt leeg voor jongeren (feit: er zit juist veel meer vermogen in de kas, ook voor jongeren), individuen kunnen beter beleggen dan pensioenfondsen (feit: het totale pensioenvermogen is ten opzichte van 2007 verdubbeld met netto rendementen van gemiddeld meer dan 7% per jaar), je kunt hetzelfde pensioenniveau bereiken met individuele arrangementen (feit: de kosten en de risico’s voor het individu nemen toe met elke stap weg van collectieve regelingen).
De experts zijn hier gelukkig nog niet weggejaagd. Er is in de afgelopen tijd grondig nagedacht over de stip aan de horizon en nu gaan we onderzoeken hoe daar te komen. Er wordt tegelijkertijd hard gewerkt aan ideeën om het inzicht in de individuele situatie nu al verder te vergroten. Ook staat grotere flexibilisering op de agenda, bijvoorbeeld via de mogelijkheid om op pensioendatum een bedrag ineens op te nemen. Dit is een keuzemogelijkheid die in theorie morgen kan worden ingevoerd in het bestaande stelsel. Het zijn aanpassingen die in dienst staan van de vraag hoe het stelsel toekomstbestendig te maken is.
Steve Webb heeft voor het vervolg nog twee tips. Ten eerste: niet doorschieten met hervormingen die vervolgens niet meer teruggedraaid kunnen worden. Als de pendule van overwegend collectief naar volledig individueel is gezwaaid, kan deze heel moeilijk terugzwaaien en dan komt, net als op de ochtend na de stemming, spijt te laat. Ten tweede: geef goede hervormingsideeën geen valse start door ze op hetzelfde moment in te voeren als er slecht nieuws gebracht wordt. Vanwege de actuele financiële situatie van pensioenfondsen zal een ingrijpende korting rond 2020 waarschijnlijk onvermijdelijk zijn. Als op dat moment het nieuwe stelsel van kracht wordt, dan zullen de deelnemers die korting beschouwen als het gevolg van de overstap. En dan begint het duivelse repertoire van voren af aan.
- CV
Onno Steenbeek is hoogleraar Risicobeheer van Pensioenfondsen aan Erasmus School of Economics en managing director van de afdeling ALM and Solutions van APG Asset Management. Deze afdeling speelt een centrale rol bij de bepaling van de financiële strategie van pensioenfondsen die aangesloten zijn bij APG. Ook biedt deze afdeling inzicht in de effecten van de nieuwe pensioenwet en dient het als kenniscentrum voor onderzoeksprojecten op het gebied van beleggingen en pensioenregelingen.